آرایش سیاست خارجی مجلس

مجید مهرابی‌دلجو- دبیر گروه سیاسی

مجلس یازدهم 4‌ماه پس از استقرارش، اعضای گروه‌های دوستی- پارلمانی را تعیین کرد؛ گروه‌هایی که اگرچه نقش مستقیم در سیاست خارجی ندارند، اما تشکیل همین گروه‌ها مقدمه فعال شدن دیپلماسی پارلمانی در مجلس یازدهم است. مجلس شورای اسلامی با 120کشور دنیا رابطه پارلمانی دارد و در مجلس اخیر این 120کشور در 25گروه تقسیم شده است. براساس یک سنت ریاست گروه دوستی – پارلمانی 2کشور سوریه و لبنان به رئیس مجلس می‌رسد. همچنان‌که در این دوره محمدباقر قالیباف، ریاست این دو گروه دوستی- پارلمانی را بر عهده گرفته و در مجلس دهم نیز علی لاریجانی، رئیس گروه‌ها بود. از گروه‌های دوستی – پارلمانی به‌عنوان انجمن‌های پارلمانی هم یاد می‌شود.
تشکیل گروه‌های دوستی ـ پارلمانی در مجلس شورای اسلامی ایران به اواسط دوره دوم مجلس بازمی‌گردد که مجلس با پیشنهاد و درخواست چند پارلمان خارجی مواجه شد. براساس گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، در آن دوره به‌دلیل مشکلات ایجادشده از جنگ تحمیلی، کمبود امکانات و... به تشکیل گروه‌های دوستی اهمیت لازم را نمی‌دادند، اما پس از پایان یافتن جنگ تحمیلی و آغاز دوره سوم مجلس، موضوع تشکیل گروه‌های دوستی ـ پارلمانی با تأکید رئیس وقت مجلس در دستور کار قرار گرفت و پس از طرح در هیأت‌رئیسه، ۱۲مهر ۱۳۶۸ آیین‌نامه تشکیل گروه‌های دوستی ـ پارلمانی تصویب شد و آذر همان سال نخستین گروه دوستی ـ پارلمانی با کشور پاکستان شکل گرفت.
با رفتن علی لاریجانی از شورای‌عالی امنیت ملی به مجلس و با سابقه‌ای که او در مذاکرات هسته‌ای داشت، نگاه مجلس به حوزه دیپلماسی پارلمانی تقویت شد، اما در همان دوران لاریجانی، رفت‌وآمد برخی هیأت‌های خارجی پارلمانی به مجلس با انتقادها و حاشیه‌هایی هم همراه بود. به‌عنوان نمونه پوشش ماریچه اسخاکه، سیاستمدار هلندی و نماینده پارلمان اروپا که در سال 94 همراه یک هیأت 7نفره به تهران سفر کرده بود در دیدار با علی لاریجانی حاشیه‌های بسیاری برای مجلس درست کرد. با این حال در برخی مقاطع حساس، گروه‌های دوستی- پارلمانی مجلس ایران به کمک دیپلماسی رسمی کشور آمده‌اند؛ به‌عنوان نمونه سفرهای چندباره نمایندگان مجلس به سوریه در روزهایی که این کشور درگیر جنگ با تروریست‌های داعش بود، در آن ایام مورد توجه قرار گرفت. یکی از این سفرها، سفر علاالدین بروجردی و هیأتی از نمایندگان مجلس دهم در خرداد سال 97به سوریه و دیدارشان با بشار اسد در آن ایام بود. اعضای گروه‌های دوستی – پارلمانی همچنین به‌عنوان گزارشگران مذاکرات و سفرهای وزیر خارجه یا سایر وزیران یا معاون او به کشورهای مختلف هم عمل می‌کنند. معمولا رسم بر این است که وزیر خارجه یا یکی از وزیران در نشست‌های بین‌المللی یک یا چند نفر از اعضای گروه‌های دوستی- پارلمانی مجلس را با خودشان همراه می‌کنند و گاهی حتی تذکراتی در مجلس از جنس علاقه نمایندگان به سفر با وزیران شنیده می‌شود که اعتراض می‌کنند چرا در فلان سفر، وزیر یا رئیس دولت هیچ نماینده‌ای را با خود همراه نکرده است. در عین حال بعضی وقت‌ها نمایندگان مجلس که از سیاست خارجی و دیپلماسی کمتر اطلاع دارند در عرصه دیپلماسی دردسرهایی هم درست می‌کنند؛ یکی از همین موارد را محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در یکی از روزهای تیرماه که به مجلس رفته بود، افشا کرد و گفت: «یکی از نمایندگان می‌گفت چرا شما نمایندگان را در جلسات خود راه نمی‌دهید؟ اتفاقاً همان برادر در مذاکرات به کلی سری من و پوتین حضور داشت و بعد از آن گفت قرار است روسیه از ما نفت بخرد. همان گفته موجب قطع خرید نفت ایران از سوی روسیه شد؛ چون هرکجا که روس‌ها خواستند از ما نفت بخرند، آمریکایی‌ها جلوی آن را گرفتند؛ درحالی‌که می‌شد جور دیگری رفتار شود. درباره چین و برجام هم همین‌گونه است؛ این معضلی است که سیاست خارجی با آن روبه‌روست و کسی هم به کمک ما نمی‌آید.»
اشاره ظریف به محمدحسن آصفری، نماینده اراک در مجلس یازدهم بود که در جلسه علنی 15تیرماه خطاب به وزیر خارجه گفته بود: آقای ظریف شما شاهد هستید در مجلس قبل چندین بار نمایندگان با مسئولان وزارت خارجه همراه شده و در دیدارهایی با مقاماتی همچون پوتین، بشار اسد، سیدحسن نصرالله و نوری المالکی حضور یافتند. بعد از این سفرها نمایندگان گزارش‌های جامعی را به مجلس ارائه و اعلام کردند در این مذاکرات با این شخصیت‌ها چه گذشته و چه درخواست‌هایی مطرح شده، اما بعد از آن وزارت خارجه اجازه نداد که نمایندگان همراه با وزارتخانه سفر کنند تا مشخص شود که در این مذاکرات چه می‌گذرد؛ از این‌رو اگر در این مذاکرات و دیدارها پشت پرده‌ای وجود دارد، مجلس باید متوجه شود.
در برخی دوره‌ها نیز اتفاق افتاده که سفرای برخی کشورها از میان روسای گروه‌های دوستی ـ پارلمانی انتخاب شده‌اند. البته روسای این گروه‌های دوستی ـ پارلمانی هم در مجلس معمولا به اقتضای تخصص و تسلطشان به همان حوزه انتخاب می‌شوند؛ مثلا مهدی سنایی که در اوایل مجلس دهم از کسوت نمایندگی مجلس در آمد و ردای سفارت به تن کرد، در مجلس نهم و دهم ریاست گروه دوستی ـ پارلمانی ایران- روسیه را بر عهده داشت. او سابقه 2دوره ماموریت دیپلماتیک در روسیه و قزاقستان را هم داشت و با همین سابقه رئیس گروه دوستی- پارلمانی ایران و روسیه شده بود.
به غیر از رئیس مجلس که گروه‌های دوستی- پارلمانی سوریه و لبنان را ریاست می‌کند، نواب رئیس هم سهمی در ریاست برخی دیگر از گروه‌های دوستی- پارلمانی دارند. در این دوره امیرحسین قاضی‌زاده‌هاشمی، نایب‌رئیس اول مجلس ریاست گروه‌های روسیه، عراق و کویت را برعهده دارد. البته به غیراز این 3کشور گروه‌های دوستی- پارلمانی بورکینافاسو و نیجر هم به قاضی‌زاده‌هاشمی سپرده شده‌اند. علی نیکزاد ثمرین، نایب‌رئیس دوم مجلس هم ریاست گروه‌های دوستی – پارلمانی ایران با آذربایجان، اوکراین، ایسلند، نپال و موریتانی را برعهده دارد. سنت بر این است که هر دوره رئیس یا یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی هم ریاست گروه‌های دوستی – پارلمانی با چند کشور مهم را برعهده می‌گیرد. این دوره ابوالفضل عمویی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی ریاست گروه‌های دوستی- پارلمانی بلاروس، مکزیک، کوبا، غنا و نیجریه را عهده‌دار شده است.

توصیه‌های مرکز پژوهش‌ها برای دیپلماسی پارلمانی
در سال 95مرکز پژوهش‌های مجلس با مطالعه تطبیقی پارلمان‌های دنیا 13پیشنهاد برای افزایش عمق نفوذ و تأثیرگذاری دیپلماسی پارلمانی مجلس شورای اسلامی در عرصه روابط بین‌الملل مطرح کرد؛ ازجمله آنها می‌توان به تقویت حضور زنان نماینده در ترکیب گروه‌های دوستی ـ پارلمانی، ضرورت آشنایی رئیس و اعضای گروه با مختصات هویتی، فرهنگی و زبانی کشور هدف، لزوم آشنایی نماینده با اصول و فنون دیپلماسی و استفاده از تجارب انباشته شده نمایندگان ادوار گذشته پارلمان اشاره کرد. با وجود توصیه مرکز پژوهش‌های مجلس بر تقویت حضور زنان در گروه‌های دوستی- پارلمانی، در دوره یازدهم مجلس هیچ نماینده زنی ریاست هیچ گروهی را برعهده ندارد.

گفت‌وگوی تلفنی روسای مجالس ایران و روسیه
محمدباقر قالیباف در تماس تلفنی ویچسلاو والودین، رئیس دومای دولتی روسیه با وی، به گذشت چند‌ ماه از فعالیت مجلس یازدهم اشاره کرد و گفت: دوره پیش رو فرصت مغتنمی برای ایران و روسیه است که روابط پارلمانی خود را توسعه ببخشند و همکاری‌های دوجانبه را شتاب دهند.
 به گزارش خانه ملت، رئیس مجلس شورای اسلامی همچنین گفت: تداوم گفت‌وگوی تهران - مسکو هم در حوزه منطقه‌ای و هم در حوزه بین‌المللی تأثیرگذار خواهد بود و ما از استمرار گفت‌وگو‌های سازنده دو کشور استقبال می‌کنیم. قالیباف همچنین تشدید تنش‌های ارمنستان و آذربایجان را نگران‌کننده خواند و گفت: باید تلاش کنیم که درگیری‌ها متوقف شود و طرفین با گفت‌وگو به مناقشات موجود پایان دهند. ویچسلاو والودین، رئیس دومای دولتی روسیه نیز در این تماس تلفنی، بر توسعه همکاری پارلمانی ایران و روسیه تأکید کرد و گفت: امیدواریم با فراهم شدن شرایط بهداشتی، شاهد تبادل هیأت‌های پارلمانی میان مجالس دو کشور باشیم.
وی با اشاره به تشدید درگیری‌های ارمنستان و آذربایجان بر سر موضوع قره‌باغ گفت: همچون شما معتقد هستیم که باید این درگیری به‌صورت مسالمت‌آمیز و از طریق گفت‌وگو و مذاکره حل و فصل شود. در پایان همچنین دو طرف بر اهمیت سازوکار کمیسیون عالی مشترک پارلمانی دو کشور تأکید کردند.