که گیرد دست دوست؟

صادق پیوسته | پژوهشگر و مدرس دانشگاه :

گنجایش آدمی برای دوستی بیکرانه نیست چراکه زمان ما بی‌پایان نیست. در اندک زمان هر روز و ‌ماه و سال، با چند دوست می‌توان بسیار پررفت‌وآمد بود؟ برای همین است که رسانه‌های دوسویه نو، یعنی شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی، دوستی‌‌های ما را بیشتر می‌کنند، اما از دامنه دوستی ما می‌کاهند. اندیشیدن همزمان به دوستان پرشمار در توان ذهن آدمی نیست؛ به این ترتیب، به بازخوانی مفهوم دوستی نیازمند خواهیم بود. همانگونه که زمانی در فضای جریانِ مدرنیته، یعنی زندگی شهری و صنعتی، دوستی مفهومی نو یافت تا جایی که از اهمیت خویشاوندی کاست، شبکه‌های دوستی در فضای جریان رسانه‌های نو، دیگر نه الزاما دربردارنده حمایت صنفی و طبقاتی هستند و نه حتی بر سبک‌های زندگی همسان دلالت دارند. دوستی را تا حد زیادی، خاطره‌ها پایدار می‌سازند. با این حساب، هرچه تندی دگرگونی‌ها فزونی می‌گیرد، دوستی‌ها باید به گروه همسالان محدودتر شوند اما شگفت اینکه چنین نیست. از قضا، رسانه‌‌های ارتباطی دوسویه، پلی شده‌اند برای ارتباط نسل‌های گوناگون و حتی زندگان و مردگان. نه‌تنها مشاهیر و به زبان امروزی، سلبریتی‌‌ها بلکه مفاهیم و رخدادها هم دوستانی پیدا می‌کنند. آنارشیسم یا رنسانس نیز مانند مارتین لوترکینگ برای خود دوستانی دارند. بی‌سرآغاز شدن زمان یا به تعبیر مانوئل کاستلز، زمان بی‌زمان، به ما فرصت‌هایی می‌دهد و البته ذهنیت و مفاهیم ما را هم دگرگون می‌کند. دگرگونی دوستی به‌خاطر خاطره‌ها، چندان آشفته می‌شود که از دوستی فراتر می‌رود و حتی گاه، عشق را نیز در تکثری شگفت فرو می‌برد.

 در رسانه‌های دوسویه امروزی، باید هواداران یا دنبال‌کننده‌ها را از دوستان جدا کرد. هواداران، مریدان، فدایی‌ها و خودباختگانی از این دست، همواره بوده‌اند و امروز به کمک این فضاها می‌توانند بیشتر و بیشتر هم باشند. اینها همان مشتریان بازار مد و تیپ‌های روز هستند. آنکه به‌دنبال هواداران است، بیش از همیشه، اسیر دست آنهاست. برای خوشامد آنان، باید به هرگونه شدنی تن در دهد. جمع‌کردن هوادار برای گرمی بازار، ضروری است و هرچه هواداران بخواهند باید بگویی. از سوی دیگر، آنگاه که آنچه هواداران می‌خواهند در عمل به درستی یا نادرستی کشف شد، همه مجبورند و آنگونه می‌شوند. با این همه، دوست هنوز دوست است و فضای مجازی فقط با بیشتر گستردن پدیده مجاورت، دوستی را شمارپذیرتر و دوردست‌‌پذیرتر و گونه‌گون‌تر کرده است. امکان افزایش تعداد دوستان دوستی‌‌های کم‌عمق را افزایش داده است. با این حال، همین دوستی‌ها هم گاهی کارکرد مثبت دارند. بسیار دیده‌ایم که کسی اعلام می‌کند مشکلی دارد و دوستان نادیده چهره به چهره اما آشنا، در رسانه‌های دوسویه، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی مجازی، کم و بیش به یاری او می‌شتابند. سرانجام باید گفت که گرچه دگرگونی مفهوم دوستی با پیامدهایی شگفت و آزارنده همچون میل وسواس‌گونه به ارتباط مستمر و بی‌درنگ با دوستان، فضای خصوصی بسیاری از افراد را گوریده و پاشیده است، میل دوستی در این فضا نه‌تنها جای خود را تنگ نمی‌بیند بلکه به هزارگونه اوج می‌گیرد.