3سال زمان برای احیای قلب تهران

حامد فوقانی :

آنی بایستد، حیات شهر پایان می‌یابد. هر رگی از آن‌ را که بگیری به نبضی می‌رسی که زندگی می‌بخشد؛ درست مثل قلب آدمی. لحظه‌ای درنگ برایش جایز نیست. اینجا قلب تپنده پایتخت است؛ پر از رفت‌وآمد، هویت تاریخی و کنونی. همه نوع قشر و قومی را می‌توان درونش دید؛ جایی که بیانگر کل تهران است و تصمیمات و تغییراتش روی کشور تأثیر می‌گذارد. قطب اقتصادی است. در مویرگ‌هایش کالاست که دائما وارد و از مویرگ و رگی دیگر خارج می‌شود. اما امان از آن روزی که قلب شهر می‌گیرد. گاهی آتش به جانش می‌افتد و گاهی دوده‌ها توان تپیدن را سخت می‌کنند. نگهداری می‌خواهد. ارزش‌های فرهنگی و هنری‌اش حفاظت می‌خواهد. نیاز به سازوکاری برای حمل‌ونقل مناسب دارد و از آن طرف نباید کالبدش را فراموش کرد؛ کالبدی که نیازمند مشارکت بازاریان است و اگر نباشد هیچ اقدامی جواب نخواهد داد. به‌همین‌خاطر است که مدیریت شهری در 6ماه دوم سال گذشته ابتدا با رویکرد مسالمت‌آمیز جلو رفت تا بازار، همچنان پرتوان به تن تهران جان بدمد؛ اما پس از آن شهرداری منطقه12 برخورد با بازارچه‌ها و سراهایی را که به آنها اخطاریه داده بود، آغاز کرد. برخی بازاریان دست‌به‌کار شدند و برخی دیگر سرگرم کار روزمره خودشان ماندند و غفلت کردند؛ این شد که پلمب بر در پاساژ رشتی‌ها و ضیافت نشست. حالا هم کار تمام نشده و همچنان ادامه دارد. با آغاز سال97 بازار، ایمن می‌شود و آنهایی که گوش‌شان به هشدارها بدهکار نیست، باید منتظر حکم پلمب باشند؛ حتی به صورت موقت.

بازار تهران و منطقه۱۲ به‌عنوان قدیمی‌ترین محدوده شهری تهران با مساحتی بالغ بر ۱۶کیلومترمربع، از گذشته تاکنون به‌عنوان یکی از مناطق پرآسیب شهر تهران مطرح بوده است؛ از آسیب‌هایی که به جانش افتاده و خسارت‌های میلیاردی به بار آورده‌اند گرفته تا آسیب‌های اجتماعی که روانش را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند. محله‌های هرندی، امامزاده یحیی و کوثر به سبب ویژگی‌های خاص اجتماعی، جمعیت‌شناختی و اقتصادی، طی سال‌های اخیر و به‌خصوص در ساعات پایانی شب (هنگامی که شب‌مردگی رخ می‌دهد) با آسیب‌های جدی همچون تردد جامعه کثیری از معتادان متجاهر و کارتن‌خواب روبه‌رو می‌شوند و پرواضح است که این آسیب‌ها، پیش از همه، همسایه اصلی یعنی بازار تهران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ به‌همین منظور شهرداری منطقه با نظارت شورای شهر تهران و دادستانی، طرح ساماندهی را در فازها و ابعاد مختلف در دستور کار قرار داده که یکی از آنها ایمن‌سازی نسبت به حریق و دیگری کاهش آسیب‌های اجتماعی است.

کلید ایمن‌سازی برق، زده شد

در نیمه دوم سال96 هنگامی که ایمن‌سازی بازار جدی شد، در گام نخست کارگروه مشترکی میان دادستانی تهران، شهرداری منطقه12، شرکت‌های منطقه‌ای آب و برق و سازمان نظام مهندسی شکل گرفت. گام دوم، بازدیدهای نامحسوس میدانی از سوی بازرسان شهرداری و کارشناسان آتش‌نشانی بود. نتیجه خیلی زود مشخص شد: 993نقطه از بازار تهران و 25هزار واحد تجاری ناایمن، شناسایی شد! مشکل اصلی هم وضعیت سیم‌کشی تشخیص داده شد. برای همین، گام بعدی برداشته شد تا سیم‌کشی‌های فرسوده، تعویض شود. البته این تمام کار نبود؛ چراکه بسیاری از تابلوهای برق جانمایی نامناسبی داشتند و به همین منظور تغییر جای بسیاری از تابلوها هم در دستور کار قرار گرفت؛ تغییر جای آنهایی که هنگام جداره‌سازی در محل‌های غیرقابل‌دسترسی قرار گرفته بودند.

چنان که آمار اداره برق نشان می‌دهد بازار 150هزار مشترک برق دارد که حدود 75مگاوات مصرف دارند. از این میزان در فاز نخست، ایمن‌سازی 5هزار مشترک صورت گرفت و در نیمه ‌نخست سال جدید نیز باید کار ایمن‌سازی برق 7هزار مشترک دیگر انجام شود. فاز سوم هم بلافاصله پس از این کلید می‌خورد.

با وجود همه این تلاش‌ها، وضعیت سیم‌کشی داخلی بسیاری از مغازه‌ها و حجره‌ها و همچنین میزان بالای مصرف برق مشترکان هم اهمیت زیادی دارد. کافی است یک‌بار سری به سراهای حاج‌حسن، توتونچی، مشیرخلوت، زرتشتی‌ها و تیمچه بهرام بزنید و با دقت ببینید که چطور اجناس به طرز عجیبی روی هم انبار شده‌اند. اگر نگاه تیزبینی داشته باشید خواهید دید که متأسفانه برخی از مغازه‌داران به نحوه عبور سیم‌ برق از پشت اجناس و لابه‌لای کارتن‌ها بی‌توجه هستند. اما نباید فراموش کرد که کولرهای گازی، دستگاه‌های برقی‌ طلاسازی‌ها، کفاشی‌ها و خیاطی‌ها و همه و همه دارند با تمام توان از سیم‌های برق جریان می‌کشند؛ سیم‌هایی که داغ‌شدن‌شان می‌تواند با ‌حادثه همراه شود.

البته چنان که پیمان حسین محسنی ـ شهردار منطقه12ـ می‌گوید برگزاری کلاس‌های آموزش ایمنی و اطفای حریق برای  مغازه‌داران از سال گذشته آغاز شده و همچنان ادامه دارد. او مهار موفق آتش سال گذشته در سرای سیدمحسن توسط کسبه را قبل از رسیدن عوامل آتش‌نشانی، از نتایج همین آموزش‌ها دانست.

ایمنی در افق 1400

از میان پاساژهای موجود در بازار تاکنون 13پاساژ برای ایمن‌سازی داوطلب شده‌اند؛ به این منظور هماهنگی‌های لازم هم با شهرداری تهران و دادستانی استان صورت گرفته و هیچ‌کس نمی‌تواند به دلیل محدودیت‌های ترددی که صورت می‌گیرد مانع انجام کار شود. این درصورتی است که محمود قدیری ـ معاون ایمنی و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران ـ در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید که ایمن‌سازی کامل بازار به 3سال زمان نیاز دارد. او می‌گوید: «هماهنگی با دستگاه‌های مربوطه ازجمله قوه قضاییه، اداره میراث فرهنگی و ادارات آب و برق صورت گرفته است. البته میراث فرهنگی هم بخشی از نوسازی بازار را بر عهده دارد. شهرداری منطقه و سازمان آتش‌نشانی با همکاری هیأت‌های امنای قسمت‌های مختلف بازار در حال ایمن‌سازی هستند و اگر کار مثل 6ماه دوم سال گذشته خوب پیش‌ برود، می‌توان انتظار داشت که تا سال 1400 بازار تهران به طور کامل، ایمن‌سازی شود». 
قدیری شرط تحقق هدف‌گذاری سه‌ساله ایمن‌سازی را ادامه همکاری اداره میراث فرهنگی و کسبه می‌داند. او می‌گوید که برخی از کسبه بدون ‌توجه به دستورالعمل‌های آتش‌نشانی اقدام به ایمن‌سازی می‌کنند که شاید مورد قبول نباشد.

انبارها هم زیر ذره‌بین می‌روند

بررسی آتش‌سوزی‌های رخ‌داده در بازار نشان می‌دهد که انبارها سرمنشأ بسیاری از حریق‌ها بوده‌اند. جالب اینکه آتش‌سوزی‌ها  هم شبانه رخ داده‌اند؛ مثل آتش‌سوزی بزرگ سال57 تیمچه بهرام. و اغلب، انبارها به آتش دامن زده‌اند؛ مثل آتش‌سوزی اوایل دهه70 سرای امیرکبیر یا مهر88 سرای حاج‌حسن. به همین‌خاطر از شهرداری منطقه12خبر می‌رسد که در سال97 اخطارهای جدیدی برای انبارهای غیرایمن شناسایی‌شده ارسال می‌شود. بر این اساس، انبارهای غیرایمن یا با رأی کمیسیون ماده100باید تغییر کاربری دهد یا چنانچه شرایط فراهم نباشد، پلمب خواهد شد و باید به محدوده صنعتی جنوب شهر منتقل شود. از سوی دیگر انبارها و کارگاه‌های تولیدی مخفیانه نیز شناسایی خواهند شد.

خطر لوله‌کشی قدیمی گاز

لوله‌کشی‌های قدیمی گاز یکی دیگر از خطرات مهمی است که بازار تهران را تهدید می‌کند. عضو مجمع نمایندگان استان تهران هم در این ارتباط هشدار می‌دهد. قاسم میرزایی‌نیکو می‌گوید: «لازم است که به‌منظور تأمین ایمنی شهروندان، یک بررسی و تجدیدنظر جدی روی تمام محورهای عمرانی بازار بزرگ تهران صورت بگیرد. هم‌اکنون در بافت‌های داخلی بازار مشکل وجود بافت‌های فرسوده مشهود است؛ چراکه در این بخش بناهایی قرار دارد که ازجمله نقاط قدیمی و بناهای تاریخی محسوب می‌شود و حتما باید به‌صورت ویژه برای نوسازی آنها اقدام شود». او با اشاره به برخی اقداماتی که از سوی شهرداری برای مقاوم‌سازی بازار بزرگ صورت گرفته است، می‌گوید: «البته طرح مقاوم‌سازی بازار بزرگ تهران برای تعدادی از حجره‌ها که در طبقات قرار گرفته، انجام شده است؛ ضمن اینکه شهرداری منطقه12کنترل پیوسته‌ای بر این محدوده دارد. شهرداری منطقه12 از مدتی قبل اقدام به بازسازی و مقاوم‌سازی بافت‌های فرسوده بازار بزرگ تهران کرده است؛ کمااینکه از چهارراه گلوبندک تا داخل بازار، تمام مغازه‌های بیرونی تا ابتدای بازار به‌طور کامل نوسازی شده و به طرح‌های سنتی ایرانی ـ اسلامی مزین شده‌اند».  او در مورد اشکالاتی که در زمینه نحوه لوله‌کشی گاز بازار مطرح شده است، می‌گوید: «این امر نیاز به اظهارنظر متخصصان امر دارد که باید این موضوع را به‌طور دقیق و موشکافانه بررسی کنند؛ هرچند در این حوزه با مشکلات 40ساله مواجه هستیم. لوله‌کشی گاز با تکنولوژی حدود 4دهه پیش، قطعا مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد؛ کمااینکه به‌تازگی نیز اتفاقاتی در قالب آتش‌سوزی رخ داده است که به این مشکل، بی‌ربط نیست و باید با ارائه راهکارهای تخصصی مانع تکرار آنها شویم».