بودجه دفاعی ایران چقدر است

محسن تولایی: بودجه دفاعی ایران چقدر در سال است؟ چه سهمی از درآمدهای کشور را به‌خود اختصاص می‌دهد و این هزینه، ایران را در چه جایگاهی از دنیا قرار می‌دهد؟ اگر از بخش‌های محرمانه احتمالی بودجه‌های سالانه صرف‌نظر کنیم، پاسخ به این پرسش‌ها را باید از همان ارقام شفاف شده در لایحه‌های بودجه تخمین زد. یک‌سالی می‌شود که بودجه نظامی و دفاعی ایران با یک ماده واحده افزایش قابل توجه نزدیک به 5درصدی داشته است. این افزایش برای بودجه سال آینده نیز لحاظ شده است. تا قبل از سال96، 5نهاد نظامی ایران به‌طور مستقیم ردیف بودجه‌ای داشتند: سپاه، بسیج، ارتش، وزارت دفاع و ستاد کل نیروهای مسلح. با اجرای برنامه ششم توسعه از ابتدای امسال، ردیف ششمی هم به این جدول اضافه شد؛ «بودجه ارتقای توان دفاعی». این بودجه به‌طور مستقیم در اختیار وزارت دفاع قرار می‌گیرد. ارزش آن هم نزدیک به 2هزار میلیارد تومان است؛ واگر قرار بود همان سهم قانونی 5درصدی تقویت توان دفاعی در برنامه ششم لحاظ شود بالغ بر 21هزار میلیارد تومان و افزایش 50درصدی بودجه دفاعی کشور می‌شد. براساس ماده 106قانون برنامه ششم توسعه کشور دولت مکلف شده حداقل 5درصد از منابع بودجه عمومی دولت را به‌عنوان سهم تقویت بنیه دفاعی در ردیف‌های تقویت بنیه دفاعی در بودجه سالانه کشور اختصاص دهد. براساس گزارش یکی از مؤسسات شناخته‌شده در رتبه‌بندی هزینه نظامی کشورها (مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم)، بودجه نظامی ایران در سال 2016میلادی سهم 3درصدی از بودجه کل کشور داشته است. محاسبات انجام شده در چارچوب مفاد برنامه ششم توسعه رشد 0.7درصدی از این تاریخ به بعد را نشان می‌دهد. هم‌اکنون بودجه پیشنهادی دولت برای ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بالغ بر 26هزار و 700میلیارد تومان، ارتش بالغ بر 9هزار و 700میلیارد تومان، وزارت دفاع بیش از 4هزار و 497تومان، ستاد کل نیروهای مسلح بیش از هزار و 697میلیارد تومان و بسیج بیش از هزار و 180میلیارد تومان بوده است؛ ارقامی که ممکن است از سوی مجلسی‌ها بالا و پایین شود. مجموع بودجه دفاعی کشور با جمع زدن همین ارقام بیش از 43هزار میلیارد تومان می‌شود که 3.6درصد بودجه کل کشور خواهد بود. با دلار نرخ رسمی 3هزار و 500تومانی بانک مرکزی، بودجه دفاعی ایران حدود 12.5میلیارد دلار در یک سال است که در گزارش‌های بین‌المللی نیز معمولا به مشابه همین رقم استناد می‌شود. در یک قیاس قابل توجه می‌توان به بودجه نظامی 54برابری آمریکا اشاره کرد؛ رقم 700میلیارد دلاری که کنگره آمریکا برای سال 2018مصوب کرده است و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا نیز از آن به‌عنوان برنامه مهم نظامی خود یاد می‌کند. البته که بزرگی اقتصاد آمریکا و تولید ناخالص داخلی این کشور نیز براساس گزارش‌های صندوق بین‌المللی 43برابر ایران است و بودجه نظامی متناسب با اقتصاد خواهد بود.

به لحاظ نسبت، کره‌شمالی بیشترین هزینه را صرف مسائل دفاعی خود می‌کند. براساس گزارش 2016وزارت امور خارجه آمریکا درخصوص هزینه تسلیحات نظامی، هزینه تسلیحات نظامی کره‌شمالی حدود 3.5میلیارد دلار در سال است که اگرچه به لحاظ مبلغ رقم بالایی نیست ولی بیش از 23درصد درآمد کل این کشور (15میلیارد دلار در سال) است. براساس گزارش دیگری از مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم در سال 2016، بالاترین سهم هزینه نظامی از بودجه کشورهای دیگر نیز بعد از کره‌شمالی به عمان (16.7درصد) و عربستان سعودی (10درصد) در جایگاه‌های دوم و سوم قرار دارد. ایران نیز در این جدول پس از ایالات متحده در جایگاه دوازدهم قرار می‌گیرد. کویت، امارات، روسیه و پاکستان نیز در همان 10پله اول جدول قرار می‌گیرند. آمریکا با وجود صرف هزینه بالغ بر 600میلیارد دلاری در بخش نظامی حدود 3.3درصد منابع بودجه کل این کشور را به امور نظامی تخصیص می‌دهد. از لحاظ ارزش مالی آمریکا در رتبه نخست هزینه دفاعی قرار دارد و پس از آن چین، روسیه، عربستان سعودی و هند با فاصله فاحش از آمریکا در جایگاه‌های بعدی قرار می‌گیرند. ایران نیز در جدول ارزش مالی هزینه‌های نظامی پس از ترکیه در جایگاه 19قرار می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد دولت و مجلس به واسطه محدودیت‌های شدید مالی و وضعیت نه‌چندان مناسب اقتصادی کشور در سال‌های گذشته دست‌شان چندان برای مانور روی ارقام نظامی باز نباشد و هزینه‌های دفاعی همچنان با رویکردهای به نسبت محافظه‌کارانه دنبال شود. کافی است یادآوری شود نمایندگان مجلس 22مردادماه امسال طرحی با عنوان «طرح مقابله با اقدامات ماجراجویانه و تروریستی آمریکا در منطقه» به تصویب رساندند و 2هزار میلیارد تومان در اختیار ستاد کل نیروهای مسلح و سپاه قدس برای گسترش فعالیت‌های موشکی و مبارزه با تروریسم قرار دادند.