سیاستمداران لبنان، زیر تیغ تحریم

سیاوش فلاح‌پور ـ خبرنگار



شکست دور از انتظار طرح فرانسه در لبنان برای تشکیل دولت جدید، فضای سیاسی این کشور را بار دیگر دچار آشوب و بحران کرده است. احزاب مسیحی افراطی مجددا حملات خود را نه‌تنها علیه حزب‌الله، بلکه علیه تمام بازیگران سیاسی شیعه در لبنان از سر گرفته‌اند. مجموعه‌های کانونی اعتراضات اکتبر 2019بار دیگر برای حضور گسترده معترضان در خیابان‌ها فراخوان می‌دهند و البته وضعیت اقتصادی و نرخ تورم نیز در سایه سقوط آزاد لیر مقابل دلار، روزبه‌روز وخیم‌تر می‌شود. در چنین شرایطی امانوئل مکرون، متولی طرح شکست‌خورده فرانسه برای تشکیل دولت، روز دوشنبه مواضع بسیار تندی را علیه مجموعه احزاب و نیروهای حاکم بر لبنان بیان کرد. اگرچه در متن سخنان مکرون، حجم حملات علیه شیعیان و به‌ویژه حزب‌الله بیشتر به چشم می‌خورد، اما او برای نخستین‌بار از متحد خود در لبنان، یعنی سعد‌ حریری نیز به تندی انتقاد کرد.
رئیس‌جمهور فرانسه عملکرد احزاب سیاسی لبنان در قبال طرح خود را با عنوان «خیانت» توصیف کرد و گفت: نمی‌توانم در این‌باره از نقش منفی ایران سخن بگویم. نشانه‌ای در تأیید این ادعا وجود ندارد. شیعیان نقش مخربی داشتند، اما در طرف دیگر، احزاب سنی هم «مشکلات خاصی» را به‌وجود آوردند. منظور مکرون از مشکلات خاص، بحرانی است که توسط سعد‌ حریری و متحدان وی بر سر وزارت امور دارایی لبنان ایجاد شده و در نهایت به‌دلیل پافشاری شیعیان بر موضع خود، طرح فرانسه را با شکست روبه‌رو کرد. مکرون در این‌باره افزود: حریری با اضافه کردن قید مذهبی و طایفه‌ای در فرایند توزیع وزارتخانه‌ها دچار اشتباه شد؛ چراکه در طرح فرانسه چنین مسئله‌ای وجود نداشت. اهمیت انتقادات بی‌سابقه مکرون از حریری زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم این سخنان، ساعاتی پس از مکالمه تلفنی مکرون با پادشاه عربستان سعودی بیان شده است.
اما اینها صرفا بخش کوتاهی از سخنان مکرون بود و حملات وی به شیعیان سهم بیشتری از سخنان تند رئیس‌جمهور فرانسه داشت. او خطاب به حزب‌الله گفت: شما نمی‌توانید درحالی‌که خود را یک حزب سیاسی می‌دانید با سلاحتان دیگران را دچار رعب و وحشت کنید. حزب‌الله نمی‌تواند هم در پارلمان کرسی داشته باشد و هم در خارج از خاک لبنان با استفاده از نیروهای شبه‌نظامی نقش‌آفرینی کند. من برخلاف سایر متحدان فرانسه همچنان معتقدم حزب‌الله نماینده بخشی از مردم لبنان است و بر این اساس، هنوز به استفاده از گزینه تحریم باور ندارم، اما حزب‌الله، جنبش امل و سایر نیروهای شیعه لبنان به‌زودی باید مسیر موردنظر خود در آینده لبنان را انتخاب کنند.

آمریکا و عربستان؛ خروج حزب‌الله از حاکمیت
پس از سفر تاریخی مکرون به بیروت و مذاکرات مستقیم وی با نمایندگان حزب‌الله، به‌تدریج صدای انتقادات برخی متحدان غرب در این کشور نسبت به عملکرد فرانسه شنیده شد. برای مثال سمیر جعجع، رئیس حزب تندروی قوات بدون اشاره به نام مکرون گفت: با سیاست‌های دوگانه راه به جایی نمی‌بریم. اگر بنا بر فشار حداکثری علیه متحدان ایران است، مذاکره با آنها بر سر یک میز چه معنایی دارد؟ حزب‌الله ثابت کرده که حاضر به تغییر رویه خود نیست و بر این اساس، تا زمانی که حزب‌الله در ساختار قدرت (پارلمان، دولت و دستگاه قضایی) حضور داشته باشد، نمی‌توان انتظار هیچ تغییر مثبتی را در لبنان داشت. این جملات را می‌توان خلاصه‌ای از چشم‌انداز دولت ترامپ و حاکمان فعلی عربستان‌سعودی نسبت به لبنان دانست؛ چشم‌اندازی که اولویت خود را خروج حزب‌الله از حاکمیت، حتی به قیمت فروپاشی دولت، اقتصاد و جامعه لبنان قرار داده است. بر این اساس، می‎‌توان سیاست جدید واشنگتن و ریاض را در اعمال تحریم‌های اقتصادی، نه‌تنها علیه حزب‌الله، بلکه علیه هر شخصیت یا نیرویی که با آن همکاری می‌کند، نیز درک کرد.

فرانسه: حفظ ثبات و تغییر تدریجی
در مقابل چشم‌انداز دولت ترامپ و عربستان‌سعودی، فرانسه با نگاه دیگری تحولات لبنان را ارزیابی می‌کند. این کشور پیش از هر چیز، نسبت به‌احتمال نفوذ ترکیه در لبنان حساسیت داشته و این مسئله را تهدیدی برای منافع استراتژیک خود به شمار می‌آورد؛ آن هم درحالی‌که دسترسی ترکیه به سواحل یا حتی بنادر لبنان می‌تواند سرنوشت معادلات شرق دریای مدیترانه را به سود این کشور تغییر دهد. به این ترتیب، هرگونه فروپاشی سیاسی یا اقتصادی در لبنان که راه را برای ورود بازیگران جدید، ازجمله ترکیه فراهم کند، حکم خط قرمز را برای فرانسه دارد. اگرچه مواضع منفی فرانسه نسبت به نفوذ ایران در منطقه، سلاح حزب‌الله و... روشن است، اما اولویت این کشور، جلوگیری از وقوع فروپاشی در لبنان به‌حساب می‌آید. مکرون در‌ ماه گذشته پس از پایان سفر کوتاه خود به بیروت در مصاحبه با تلویزیون دولتی فرانسه گفت: ممکن است برخی دوستان ما با افزایش فشار و حتی تحریم لبنان موافق باشند، اما به باور من، خالی کردن عرصه قدرت در لبنان در نهایت به سود بازیگران دیگر تمام می‌شود. ما در کنار حفظ مواضع خود باید به‌دنبال ایجاد تغییر مقطعی و تدریجی در لبنان باشیم. 


 شبکه تحریم‌های هدفمند برای به زانو درآوردن حزب‌الله

1ـ فشار بیشتر بر حزب‌الله: بخش اول تحریم‌های جدیدی که درصورت عدم‌یافتن راه‌حل سیاسی برای پایان بحران لبنان اجرایی می‌شود در حقیقت ادامه فشارهای مالی سیستماتیک علیه حزب‌الله و چهره‌های شاخص این گروه است؛ از ممنوعیت معاملات بانکی با شخصیت‌ها یا شرکت‌های وابسته گرفته تا مسدود کردن دارایی‌های حزب‌الله در کشورهایی نظیر امارات، ترکیه، مالزی و... . هدف از این تحریم‌ها همزمان با محاصره اقتصادی سوریه، بستن تمامی شریان‌های مالی حزب‌الله و در نتیجه ضعیف کردن این گروه است.
2ـ انهدام پوشش سیاسی حزب‌الله: جنبش شیعی امل به رهبری نبیه بری (رئیس پارلمان لبنان) همواره نزدیک‌ترین متحد و پوشش سیاسی برای حضور حزب‌الله در ساختار قدرت لبنان بوده است. می‌توان گفت شیعیان در سایه اتحاد این دو گروه به مؤثرترین نیروی سیاسی و نظامی در لبنان تبدیل شده‌اند؛ نیروهایی که از قضا چشم‌انداز مشترکی نسبت به بخش عمده مسائل منطقه نیز دارند؛ از رژیم صهیونیستی گرفته تا سوریه. آمریکا در نخستین گام، با تحریم علی حسن خلیل، معاون نبیه بری و وزیر دارایی سابق لبنان نشان داد که خواهان ضربه به این اتحاد و از بین بردن پوشش سیاسی حزب‌الله است. می‌توان انتظار داشت که در آینده، نیروهای بیشتری از این جریان تحریم شوند.
3ـ انزوای حزب‌الله و تخریب ائتلاف‌ها: فراتر از جنبش امل، جریان آزاد ملی (بزرگ‌ترین حزب مسیحی لبنان) دیگر متحد بااهمیت حزب‌الله به شمار می‌رود که نقش مهمی در ائتلاف 8مارس (حامیان مقاومت) دارد. این جریان هم‌اکنون علاوه بر فشارهای داخلی، از سوی آمریکا در معرض خطر تحریم به‌دلیل حمایت از حزب‌الله قرار گرفته است. جالب آنکه برخی تحلیلگران لبنانی معتقدند این تهدید، برخلاف جنبش امل، می‌تواند منجر به فاصله گرفتن جریان آزاد ملی از حزب‌الله شود. جبران باسیل، رهبر جدید این حزب پس از میشل عون در برخی مسائل منطقه‌ای چشم‌انداز متفاوتی با حزب‌الله دارد.
4ـ ممنوعیت هرگونه تعامل با حزب‌الله: بخش چهارم تحریم‌های احتمالی غرب علیه نیروهای سیاسی لبنان تا حد زیادی می‌تواند غافلگیر‌کننده باشد؛ چراکه قربانیان آن به جای ائتلاف 8مارس، نیروهای وابسته به غرب و عربستان سعودی خواهند بود. در این میان گفته می‌شود حلقه سیاستمداران نزدیک به سعد حریری، اصلی‌ترین اهداف تحریم را شکل می‌دهند؛ نیروهایی که از دید غرب و مخصوصا عربستان سعودی، نقش خود برای مقابله با حزب‌الله را به خوبی ایفا نکرده و از طریق همکاری با این حزب، نوعی مشروعیت به آن بخشیده‌اند. درصورت اجرایی شدن این تحریم‌ها، جایگاه حریری در میان اهل سنت لبنان بیش از پیش تضعیف خواهد شد.