عقده‌گشایی با فضای مجازی

مجید روانجو ـ نویسنده و روزنامه‌نگار

این روزها کمتر کسی را می‌توان در ایران یافت که به گوشی و تبلت روزآمد دسترسی نداشته و از فضای مجازی بهره‌مند نباشد. مزایا و معایب این فضای اینترنتی بر همگان آشکار است. بر همین اساس بحث و جدل در این مورد به‌نظر بیهوده می‌آید. حال بعد از حدود یک‌دهه، شاید حق و روا باشد نیرومندی و توانایی‌های پیدا و پنهان خود را با وجود بهره‌مندی از این فضا به سنجه درآوریم. حضور ما در گروه‌های متعدد مجازی این امکان را فراهم آورده که بدون محدودیت صاحب تریبونی شویم برای بیان و اظهار هرچه دل تنگمان می‌خواهد؛ از شعر و گفتمان‌های سیاسی و بیانات روانشناسی و فلسفی و چه و چه. با وجود فضای مجازی از نشریه و روزنامه و کتاب تا حد زیادی احساس بی‌نیازی می‌کنیم. برای صحت این مدعا کافی است سری بزنید به آمار تیراژهای کتاب‌های منتشرشده و از آن فاجعه‌بارتر، بنگرید به تعداد کتابفروشی‌ها و نشرهای تعطیل‌شده یا در حال تعطیل‌شدن. اینجاست که به شکل ناخوشایند و ناپسندی اقتصاد نشر و تولید کتاب و نیز روند آگاهی‌دهی اجتماعی به‌طرز جبران‌ناپذیری صدمه می‌خورد. روشن است که این خسران و کاستی هم بر روند فرهنگسازی‌ در ذهن و زبان نسل‌های کنونی آثار نامطلوبی می‌گذارد، هم بر آیندگان و نامدگان. فضای مجازی فاصله‌ها و مسافت‌ها را به طرز غیرقابل باوری کاهش داده و خبرهای درست و نادرست را در اندک زمانی در دسترس مخاطبان قرار می‌دهد. مخاطب فضای مجازی، از سویی گیرنده است و از سوی دیگر دهنده. نکته اینجاست که در ارائه و بازتولید متن‌های رسیده یا خودنگاشته هیچ تعهد و مسئولیتی بر عهده ارسال‌کننده نیست؛ از مسئولیت و تعهد نسبت به درستی یا نادرستی مطلب گرفته تا ویرایش و پاکیزه‌کردن آن. بارهای بار مطلبی به نقل از استاد زنده‌یاد دکتر زرین‌کوب، مرحوم حسین پناهی یا دیگران و دیگران منتشر می‌شود که از آنان نیست. فضای ادبی، اطلاع‌رسانی و اجتماعی‌نگاری شبکه‌های اجتماعی به‌شدت مکدر است و آلوده به انواع میکروب‌ها و ویروس‌های ذهنی-زبانی. از سویی با حضور انکارناپذیر فضای مجازی، زبان فارسی در حال شکستن و پی‌درپی آسیب‌دیدن است و از سوی دیگر تمرکز بر مفاهیم و کاربرد نگارش و محاوره واژگان زبان فارسی به کمترین میزان خود رسیده است.
دلیل این نگره همراه با شوربختی را از هر که می‌پرسی، نبود وقت و سرعت دنیای رو به جلو را بهانه می‌شنوی. هزارتکه و خاکشیرشدن یک متن یا قطعه‌ای موسیقی، رهاورد چنین دنیایی است. آنچه بر فضای مجازی حاکم است و شجاعانه سیطره می‌دواند، عنصر مقدر و اثرگذار «سرگرمی» است. با استفاده از این عامل بی‌رقیب و همه‌پسند، چنین فضایی مخل اما دوست‌داشتنی فراگیر و فراگیرتر خواهد شد؛ چه بخواهیم چه نخواهیم. باید خانه و کاشانه خود را چنان محکم و مستحکم می‌ساختیم که از باد و باران‌هایی چنین، گزندی نبیند.