سفارت سابق آمریکا از نمای نزدیک

سعید برآبادی     

تنها مطلب فارسی منتشر شده درباره عمارت سفارت سابق آمریکا در ایران مربوط به روزنامه کیهان است. در میان این گزارش مفصل، تنها 2 خط به ویژگی‌های معماری این بنا و معمار آن اشاره دارد و البته که در هیچ منبع دیگری هم، اطلاعات بیشتری درباره این سازه عظیم در خیابان طالقانی موجود نیست. یافتن سرنخی برای سخن گفتن از معماری سفارت سابق آمریکا در تهران یا همان لانه جاسوسی، کار بسیار مشکلی است؛ چرا که معمار این بنا یکی از کم‌کارترین معماران آمریکایی و در نوع خود یکی از کم‌حاشیه‌ترین و در عین‌حال مرموزترین چهره‌های معماری قرن حاضر آمریکاست. نام او «ایدس وان در گراکت» است و اصالتا اتریشی‌است که در نیویورک معماری را آموخته؛ معماری که به ‌خاطر نزدیکی به بدنه حاکمیتی در آمریکا، طراحی و ساخت یکی از مهم‌ترین بناهای نظامی این کشور یعنی ساختمان پنتاگون را هم در کارنامه دارد. او همچنین علاوه بر ساخت سفارت آمریکا در تهران، در آنکارا و کپنهاگ نیز ساختمان‌های سفارت این کشور را بنا نهاده است. معماری با تفکرات به‌شدت کلاسه‌شده، مبتنی بر معماری سخت و محکم و در عین حال ساده و کاربردی. نگاهی به سفارتخانه سابق آمریکا در ایران نشان می‌دهد که این بنا از نظر استحکام، نوع مصالح، جانمایی در بطن شهر، وضعیت درهای ورودی و نوع ارتباطش با دیگر سفارتخانه‌های آن روز تهران، تا چه حد حساب شده و دقیق است. ایدس وان در گراکت در ساخت این عمارت، شیوه‌ای از سبک مدرسه‌سازی‌ در دهه 30 و 40 آمریکا را مدنظر قرار داده که به آن «هندرسون های» یا «دبیرستان هندرسون» می‌گویند. در این سبک، آنچه اهمیت دارد و معمار باید برایش یک طرح ویژه بریزد، ارتباط منظم و مشخص اتاق‌ها در کنار هم و در یک کل واحد است. دوری از زرق و برق‌های الکی، تمرکز روی درونگرا‌بودن سازه، استفاده از کم‌ترین میزان پنجره و ترکیب‌بندی ساده ستون‌های تزیینی در ورودی از دیگر ویژگی‌های این سبک است که در این عمارت هم به‌راحتی پیداست. او این بنا را در سال 1948 ساخت و به هیأت دیپلماتیک آمریکایی در ایران آن زمان تحویل داد. برای ساخت چنین سفارتی اما 2 نیاز مهم و مبرم وجود داشت؛ دسترسی حداقلی به یک هتل برای انجام دیدارهای تشریفاتی و ساخت عمارتی برای اسکان سفیر. وان در گراکت در زمین 15هزار متری این سفارت، ساختمانی ساده با نمای آجری برای سفیر طراحی کرد که به نوعی از نظر متریال و نوع طراحی، بی‌شباهت به مجموعه سفارتخانه نیست. درباره هتل هم مشکلی نبود؛ چرا که هتل صحرا از سال 1331، با 50 اتاق درست روبه‌روی در سفارت قرار داشت و کار پذیرایی از مهمانان را انجام می‌داد.