گفت‌وگو با معماری که دغدغه‌اش جان بخشیدن دوباره به بناهای قدیمی و تاریخی است
«خانه خرمالو» غرق نور و زندگی
شهره کیانوش راد
علاقه به بناهای قدیمی و جان بخشیدن به معماری خانه‌های قدیمی مهم‌ترین انگیزه بود تا «سروناز امتیازی» سراغ خرید خانه‌ای در قلهک برود و با بازسازی آن فضایی دلنشین برای زندگی و کار فراهم کند. امتیازی با طراحی و اجرای پروژه احیای این بنای قدیمی که به خانه خرمالو شهرت یافت، توانست فینالیست جایزه معمار سال 1398 در قسمت بازسازی شود. قرار گفت‌وگوی ما با این هنرمند در حیاطی نقلی با دیواره‌های آجری و زیر سایه درخت خرمالو انجام شد؛ جایی که‌گویی ساخته شده برای دورهمی‌های عصرانه. با امتیازی درباره اهمیت حفظ بناهای قدیمی و تاریخی گفت‌وگو کردیم. او معتقد است: «این دیرینه جا، فضا و جانی به خانه‌ای میانسال برای زندگی و کارِ یک معمار هنرمند داده است.»
خانه خرمالو در انتهای کوچه بن‌بست طلوع قرار دارد؛ کوچه‌ای که کمتر می‌توان رد پایی از معماری سنتی را در آن مشاهده کرد. وارد خانه که می‌شویم فضایی متفاوت روبه‌روی ما قرار می‌گیرد که تلفیقی از معماری مدرن و سنتی است. آشپزخانه، نشیمن، اتاق خواب و آتلیه‌ای که محل کار است با طاق‌هایی برگرفته از معماری سنتی از هم جدا شده‌اند. حیاط کوچکی هم که در انتهای خانه قرار دارد با 2 درخت تنومند انجیر و خرمالو زیبا و دلنشین‌تر شده است. نخستین سؤال ما درباره علت نامگذاری خانه است که چرا اینجا خانه خرمالو نام گرفته است؟ امتیازی در پاسخ می‌گوید: «سال 1397 دنبال خانه‌ای در محله‌های قدیمی می‌گشتم که بتوانم به‌عنوان محل زندگی و کار از آن استفاده کنم تا اینکه از طریق یکی از دفاتر املاک این خانه را در محله زرگنده پیدا کردم. فضای داخلی خانه تقریباً غیر‌قابل سکونت بود و از سال 1363 به بعد رها شده و حالت مخروبه گرفته بود اما درخت خرمالو در کنار درخت انجیر تنومندی که وسط باغچه بود حس زندگی را به انسان منتقل می‌کرد. ریشه‌های درختان به کف اتاق‌ها رسیده بود. دیوارها نم داده بود ولی به نظر می‌رسید که می‌توان با طراحی ساده بازسازی این خانه را شروع کنم. فصل پاییز بود و هنگامی که همراه مشاور املاک برای بازدید به این خانه آمدم درخت خرمالو پر از میوه‌های خوشرنگ و به نظر من خیلی انرژی‌بخش بود. این درخت انگیزه مرا برای خرید خانه بیشتر کرد. همان موقع برای خرید این خانه تصمیمم را گرفتم و گفتم اینجا خانه خرمالوست و من آن را بازسازی و احیا خواهم کرد.»
طرحی که برنده شد
امتیازی با طراحی ساده‌ای و صرف هزینه‌ای کم‌توانست تغییراتی در فضای داخلی خانه به وجود آورد؛ تغییراتی که موجب شد تا نام امتیازی در پروژه خانه خرمالو به‌عنوان برنده و فینالیست جایزه معمار سال 1398 در قسمت بازسازی ثبت شود. امتیازی درباره ویژگی‌های این طرح می‌گوید: «استراحت خانه، مهمان خانه، کار خانه و حیاط خانه بخش‌های طراحی شده در خانه خرمالو بود. حیاط کوچک و نوری که از لا به لای درختان می‌تابید می‌توانست با طراحی مناسب به همه خانه، نفوذ و بخش‌های مختلف خانه را روشن کند. استفاده از بافت آجرهای عمودی ایده دیگری بود که برای دیواره‌ها و کف حیاط استفاده کردم. فضایی که برای طراحی داشتم 85مترمربع بیشتر نبود اما طراحی به گونه‌ای انجام شد که فضاهای خانه در حال تبادل نور هستند یا بهتر است بگویم در حال تبادل لحظه‌های زندگی‌اند و حس آرامش را به ساکنان منتقل می‌کنند. معماری خانه‌ها در برخی خانه‌های جدید به گونه‌ای است که منافذ نور مسدود شده و حس زندگی به ساکنان منتقل نمی‌شود. در حالی که می‌توانیم با تغییراتی مکانی را به خانه و فضایی برای زندگی تبدیل کنیم.»
بازسازی خانه‌های قدیمی
بسیاری از محله‌های تهران، بافت سنتی خود را از دست داده‌اند. بی‌توجهی به بافت شهری و تخریب خانه‌ها برای ساخت آپارتمان‌های چند طبقه در کوچه‌های قدیمی، مشکلات متعددی را برای ساکنان جدید و قدیم محله‌ها به وجود آورده. امتیازی که بعد از بازسازی خانه خرمالو، علاقه‌اش به نوسازی خانه‌های قدیمی و تاریخی بیشتر شده است می‌گوید: «خانه‌های بسیاری در محله‌های زرگنده، قلهک و تجریش و... وجود دارد که رها شده یا بعد از مدتی می‌بینیم که برج یا ساختمانی ناهمگون با بافت کوچه به جای آنها ساخته شده. این در حالی است که بسیاری از این خانه‌ها استحکام و حق زیستن دارند و می‌توان با بازسازی آنها را دوباره احیا کرد. حتی در برخی موارد به دلیل موقعیت مکانی که دارند، با بازسازی آنها سود بیشتری عاید مالک خواهد شد اما سازنده راحت‌ترین کار یعنی تخریب خانه را انتخاب می‌کند. اگر بتوانیم این خانه‌ها را حفظ کنیم و جانی دوباره به آنها بدهیم به‌طور حتم به فضای خوبی برای زندگی تبدیل می‌شوند. در کوچه‌های تنگ و کم‌عرض آپارتمان‌های بالای 5 طبقه می‌سازیم و نتیجه آن ترافیک همیشگی و سلب آسایش از ساکنان یک محله است.» امتیازی که مدتی است پژوهش تاریخ و هویت محله‌های تهران را شروع کرده می‌گوید: «زرگنده یکی از محله‌هایی است که از آن عکاسی می‌کنم. وقتی عکس‌های حمام قدیمی این محله را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارم، خیلی‌ها درباره اینجا کنجکاو می‌شوند و سؤالاتی می‌پرسند. هنوز هم در محله‌های زرگنده و درکه، کوچه زغالی‌های تجریش و سیزده چنار اوین و... خانه‌هایی با معماری سنتی وجود دارد. می‌توان خانه‌ها و بناهای تاریخی در این کوچه‌ها را به‌عنوان نماد محله بازسازی و احیا کرد. بی‌توجهی به بافت شهری بازمانده و تخریب خانه‌های بالای 30سال دغدغه من بود.»
محله را خانه خودمان بدانیم
می گوید مردمی که امروزه در شهرهای بزرگ مثل تهران زندگی می‌کنند روش زندگی و ذهنیت بسیار ثابتی در گذر زمان نسبت به موضوعات بافت شهری، خانه، زندگی و طبیعت پیدا کرده‌اند: «معماری و فضا نه به‌عنوان مفاهیمی در ارتباط با زندگی روزمره، صرفاً به کالایی برای سرمایه‌گذاری مطرح است. این باید جزئی از دغدغه‌های معماران و شهرسازان امروز باشد. فضای درون خانه جدا از جداره بیرونی نیست و جداره بیرونی وابسته به همسایگی‌ها در کوچه‌ها و خیابان‌ها و شهرهاست بنابراین نمی‌توان و نباید نسبت به محیط اطراف بی‌تفاوت بود. و آنها را جدا از هم فرض کرد. در هر محله‌ای که زندگی می‌کنیم فقط خانه خودمان را نبینیم و به محیط اطراف هم اهمیت بدهیم. همه با هم برای زیباتر کردن محله سهیم شویم و این زیبایی را به همسایه‌های خود هدیه دهیم.»
سروناز امتیازی در یک نگاه
فوق‌لیسانس معماری دانشگاه علوم تحقیقات واحد بندرعباس
متولد 22 خرداد سال 1360
جوایز و مقالات:
کسب جایزه دادمان سال 1396ـ محله سفین قدیم‌ـ کیش
تألیف کتاب فرم معماری
مقاله معماران هنرمند اروپای شرقی/ امریکای لاتین‌ـ مجله معمار
نمایشگاه انفرادی میان رشته‌ای لافت(روستایی در قشم)ـ گالری شیرین 1397
فینالیست جایزه معمار درگروه بازسازی 1398
کسب جایزه فجر برای پروژه لافت
سروناز امتیازی تحصیلات خود را در رشته‌های نقاشی و معماری به‌صورت موازی پیش برده است. او سال گذشته برای نخستین بار در جشنواره هنرهای تجسمی فجر شرکت کرد و توانست عنوان برگزیده رشته نقاشی در جشنواره فجر سال گذشته را کسب کند.
در همینه زمینه :
