تولد ستاره سینما

  مسعود پویا 

رونق تدریجی فیلمسازی در ایران، در ابتدای دهه سی با انتشار نشریات سینمایی مصادف می‌شود.نشریاتی که در فضای سیاست زده آن سال‌ها خیلی با اقبال عمومی مواجه نمی‌شوند. «جهان سینما» و «سینما و تئاتر» پاتوق روزنامه‌نگاران و سینمایی نویسان جوانی است که میانه چندانی هم با سینمای نوپای فارسی ندارند. نشریاتی که به‌دلیل مشکلات مالی و اختلاف نظر سینمایی نویسان تعطیل می‌شوند. پاتوق جوانان علاقه‌مند به سینما، دکه پانروژ گالستیان در پاساژی روبه‌روی سینما متروپل در خیابان لاله زار نو است.جایی که نشریات سینمایی خارجی در آنجا موجود است و می‌شود مجله خرید و گاهی به امانت گرفت و در همان مقابل دکه مطالعه‌اش کرد و درباره سینما حرف زد. بعد از کودتا، نشریه‌ای سینمایی در کار نیست ولی هنوز قرارهای دوستانه مقابل دکه گالستیان پابرجاست و رفقا دور هم جمع می‌شوند مجله سینمایی فرنگی می‌خوانند و گپ می‌زنند. از دل این گپ زدن‌ها ایده انتشار مجله‌ای تازه شکل می‌گیرد. این روایت کاظم اسماعیلی نخستین سردبیر ستاره سینما از آن روزهاست: «بعد از کودتا ما عصرها همچنان جلوی کیوسک پانروژ جمع می‌شدیم و مجله می‌خریدیم. حرف می‌زدیم و به قول معروف آنجا پاتوق همیشگی ما بود. نمی‌دانم چطور شد که پانروژ به انتشار مجله علاقه پیدا کرد فقط یادم می‌آید یک روز عصر که همه جلوی پاتوق ایستاده بودیم و پیرامون سینما و مجلات سینمایی خارجی حرف می‌زدیم، او به جمع ما نزدیک شد و پرسید که اگر الان یک نفر مجله سینمایی درست کند استفاده دارد یا نه؟ همه ما چون علاقه‌مند به‌کار بودیم و دوست داشتیم پایگاهی پیدا کنیم برای او تشریح کردیم اوضاع الان فرق کرده است و مجله سینمایی در این اوضاع که مردم از سیاست زده شده‌اند و به تفریح نیاز دارند بیشتر می‌گیرد. پانروژ وقتی نظر ما را شنید از فردی صحبت کرد که 30 هزار تومان پول دارد و حاضر است در این راه سرمایه‌گذاری کند. هرچه ما به او اصرار کردیم پانروژ اسم آن فرد را به ما نگفت و فقط از ما خواست که به سرمایه مجله کاری نداشته باشیم و خودمان را حاضر کنیم که یک مجله سینمایی منتشر کنیم. پانروژ تحصیلاتی نداشت سنش هم از ما بیشتر بود و از طریق فروش مجلات خارجی سینمایی به سینما علاقه‌مند شده بود. »(در گفت‌وگو با فریدون جیرانی، گزارش فیلم، تیر 1371) 
چون هنوز امتیازی در کار نبود، اسماعیلی با پرداخت 80 تومان به مدیر روزنامه اثر، نخستین شماره ستاره سینما را در 28 دی 1332 منتشر کرد. اوا گاردنر روی جلد نخستین شماره ستاره سینما رفت که در شناسنامه‌اش چنین آمده بود: آگهی، شماره مخصوص اثر برای خوانندگان. ستاره سینما. شماره‌های دوم، سوم و چهارم هم به همین روش و با استفاده از امتیاز نشریه اقلیم منتشر می‌شود. در این فاصله اقدامات لازم برای دریافت امتیاز با همراهی و همکاری محرم علی خان (که گالتسیان نمک گیرش کرده بود) انجام و از خرداد 1333 ستاره سینما به صاحب امتیازی پ. گالتسیان و سردبیری کاظم اسماعیلی روی دکه می‌آید. بیشتر نویسندگان شماره‌های اولیه ستاره سینما همکاران و رفقای اسماعیلی در نشریات تعطیل شده جهان سینما و سینما و تئاتر هستند؛ بابک ساسان، منوچهر وطن‌پور، رضا زرکش و هوشنگ قدیمی.
ستاره سینما اتکایش برای فروش بیشتر به تصاویر هنرپیشگان خوش منظری بود که حضورشان در روی جلد، تعداد برگشتی‌های مجله را به حداقل می‌رساند و گاهی وقت‌ها خبری از حتی یک برگشتی هم نبود. به گفته اسماعیلی چاپ عکس سیلوانا منگانو که در ایران با فیلم«برنج تلخ» به شهرت و محبوبیت فراوان رسیده بود، باعث شد کل تیراژ 6 هزارتایی شماره ششم ستاره سینما به فروش برسد. در سال‌های اولیه انتشار ستاره سینما هنوز سینمای فارسی جای پایش را محکم نکرده و نویسندگان مجله هم علاقه چندانی به فیلم‌های ایرانی نشان نمی‌دادند. بیشتر مطالب ترجمه است و اغلب هم درباره هنرپیشگان خارجی. در دوره سردبیری کاظم اسماعیلی، جوان‌های خوش ذوق و علاقه‌مند، سینمایی‌نویسی را عملا با ستاره سینما شروع می‌کنند؛ بهرام ری پور، پرویز دوایی، پرویز نوری و روبرت اکهارت که این آخری با وجود سن و سال کمش، بعد از رفتن کاظم اسماعیلی سردبیر می‌شود. ستاره سینما فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر می‌گذارد و در طول بیش از دو دهه انتشار، بارها سردبیر عوض می‌کند و تغییر رویه و حتی تغییر قطع می‌دهد. از دوره‌های سردبیری پرویز نوری به‌عنوان بهترین دوره‌های ستاره سینما نام برده شده که دلیلش هم بیشتر رابطه خوب و دوستانه نوری با بهترین سینمایی‌نویس‌های آن دوران بود. بیژن خرسند، جمال امید، رضا سهرابی، شاپور منصف از سردبیران ادوار ستاره سینما هستند. نشریه‌ای که دو هفته نامه بود، بعد هفته نامه شد و در چند مقطع ماهنامه‌هایی خواندنی و وزین هم منتشر کرد. موضع ستاره سینما برابر سینمای فارسی جز در چند مقطع کوتاه، معمولا خصمانه و رویکرد مجله هم بیشتر پرداختن به سینمای جهان بود تا فیلم‌های ایرانی. سنتی که کاظم اسماعیلی بنایش را گذاشته بود، از سوی بیشتر سردبیران بعدی حفظ شد و همین مسئله به مشکلات اقتصادی مجله که با تک فروشی دخل و خرجش جور نمی‌شد و صاحبان فیلم‌ها به سختی به آن آگهی می‌دادند، دامن می‌زد؛ مشکلاتی که از دهه چهل جدی‌تر شد و ستاره سینما بارها سردبیر عوض کرد و حتی مدتی مجله به مدیر نشریه رقیب (علی مرتضی، مدیر «فیلم و هنر» معروف به ارگان فیلمفارسی) واگذار شد. پیش از آن ستاره سینما مدتی زیرنظر دکتر علی بهزادی و زیر مجموعه «سپید و سیاه» منتشر شده بود. جالب اینکه هر وقت ستاره سینما برای جذب خواننده رویه جنجالی اتخاذ می‌کرد فروشش پایین می‌آمد. نشریه‌ای که در اواسط دهه پنجاه آخرین تلاش‌هایش برای جذب خواننده بیشتر را هم انجام داد و بیشتر شبیه فیلم و هنر شد که انتشارش متوقف شده بود. ستاره سینما تا پاییز 57 دوام آورد و پس از آن دیگر منتشر نشد.