صادرات سنتی‌ها روی مدار نزولی

شیوا  نوروزی- روزنامه‌نگار

اگر زمانی توسعه صادرات غیرنفتی یک انتخاب بود، در شرایط فعلی باید به‌طور جدی مورد توجه و پیگیری تمامی بخش‌ها قرار گیرد، چراکه صنایع‌دستی و فرش یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی و فرهنگی و ابزاری قابل توجه برای صادرات کالا، اشتغال‌زایی و جذب توریسم است. اما باید دید در دوره تحریم و مشکلات داخلی، این صنایع چه وضعیتی دارند و چشم‌اندازها تا پایان سال برای این صنایع چیست؟

صادرات صنایع‌دستی نزدیک به صفر

به گفته مجیدرضا حریری، رئیس انجمن صادر‌کنندگان صنایع‌دستی، در گفت‌وگو با همشهری، یکی از صنایعی که در کرونا و تحریم‌ها بیشترین ضربه را خورده و بحث صادراتش با مشکل مواجه شده صنعت توریسم است. او می‌گوید: «صنایع‌دستی و توریسم بسیار با هم پیوستگی دارند؛ یعنی مشتری صادرات صنایع‌دستی، عموما محصولاتی است که توریست‌ها به‌صورت چمدانی با خود می‌برند. با توجه به اینکه ورود توریسم به کشور از اسفندماه نزدیک به صفر شده، پس فروش خارجی از این منظر لطمه خورده است. بخش دیگری از خرید صنایع‌دستی مربوط به ایرانی‌هایی است که خارج از کشور زندگی می‌کنند که خرید این افراد نیز از اسفند به این سو تحت‌الشعاع قرار گرفته و نزدیک به صفر شده است. بخشی از فروش محصولات صادراتی هم با برگزاری نمایشگاه‌های خارج از کشور از سوی تجار صنایع‌دستی انجام می‌شد که برگزاری همه این نمایشگاه‌های فروش در این مدت صفر شده است».
صادرات سفال و سرامیک‌هایی که به کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، روسیه، ارمنستان، امارات و... انجام می‌شد نیز به‌علت بسته‌شدن مرزهای زمینی و مختل‌شدن رفت‌وآمد مرزی تا حد زیادی کاهش پیدا کرده است. حریری که ریاست اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین را هم برعهده دارد می‌افزاید: «صادرات منظم کلاسیک به کشورهای مختلف به‌طور روتین انجام می‌شد که آن‌هم متاثر از وضعیت کنونی تجارت جهانی که 35درصد کاهش پیدا کرده، بسیار کم‌شده است. چون به هر حال این صنایع جزو کالاهای لوکس محسوب می‌شوند و در دنیا زمانی که آرامش فکری و ذهنی وجود ندارد خرید کالاهای فرهنگی ازجمله صنایع‌دستی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. درمجموع در ماه‌های اخیر صادرات صنایع‌دستی ما در وضعیت اسفباری قرار دارد و به تبع آن تولیدکنندگان صنایع‌دستی ما،  هم بازار داخلی و هم بازار خارجی را از دست داده‌اند».
وی چشم‌انداز روشنی را تا پایان سال برای صنایع‌دستی نمی‌بیند و در عین حال می‌گوید: «اگر خیلی از کارگاه‌های کوچک خانگی به‌علت عدم‌صادرات و فروش تعطیل شود دوباره دایر کردن آنها و برگشت‌شان به تولید صنایع‌دستی در کوتاه‌مدت کار آسانی نیست. صادرات صنایع‌دستی ما هر سال در قیاس با سال قبل کاهش پیدا می‌کند که درصد کاهش صادرات در دوره تحریم بیشتر نیز شده است و از طرف دیگر سیاستگذاران ما نیز حاضر نیستند ریالی برای معرفی صنایع‌دستی کشور در دنیا هزینه کنند».

اگر شرایط مانند قبل شود صادرات فرش جان می‌گیرد

صادرات فرش ایران در سال1393 به ارزش 331میلیون دلار، در سال1394 به ارزش 292میلیون دلار، در سال1395 به ارزش 360میلیون دلار، در سال1396 به ارزش 426میلیون دلار، در سال1397 به ارزش 283میلیون دلار و در سال1398 به ارزش 69میلیون دلار بوده است که مقایسه این ارقام نشان می‌دهد اگرچه نقطه عطف صادرات فرش دستباف در سال1396 بوده، اما بعد از آن افت صادرات را در سال1397 و سپس کاهش شدید صادرات این کالا را در سال1398 شاهد بوده‌ایم و در 3ماه نخست امسال نیز براساس اعلام سازمان توسعه تجارت ایران، ارزش صادرات این کالا تنها 6میلیون و 200هزار دلار بوده است.
رضی میری، عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران، در گفت‌وگو با همشهری در مورد وضعیت صادرات فرش در دوره تحریم می‌گوید: «صادرات فرش رو به کاهش است و صادرکنندگان در شرایط بدی به‌سرمی‌برند. این روند با مشکلات و موانع موجود همچنان تا آخر سال ادامه خواهد داشت».
بخشی از کاهش صادرات فرش دستباف ایرانی مربوط به مسائل بین‌المللی، ازجمله تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و بخشی نیز مربوط به مسائل داخلی است. اما دلایل این افت صادراتی هرچه باشد مسئولان مربوطه باید زودتر راهکارهای جبرانی برای آن را برنامه‌ریزی کنند، زیرا با افت صادرات فرش دستباف اشتغال 2میلیون نفر شاغل در این حوزه به خطر می‌افتد و به‌رغم تأکید بر توسعه درآمدهای صادراتی غیرنفتی، بخشی از درآمدهای صادراتی غیرنفتی به‌راحتی از بین رفته است.
رضی میری می‌افزاید: «مسئله بانک مرکزی و تعهد ارزی و مسئله کارت بازرگانی که وزارت صمت جلوی صدور آن را گرفته، همچنین انتقال ارز به شکل اساسی و کلیدی، دست و پای صادرکنندگان را بسته است. صادر‌کننده در حال توقف است و فعلا کنار نشسته و قدرت فعالیت ندارد. صادرات فرش در سال‌های گذشته هم لطمات زیادی خورده بود. اگر کاری صورت نپذیرد شاید دیگر نتوان جبران کرد. البته هیچ‌کس هم به فکر نیست. بهترین راه‌حل این است که هر کاری که از سوی دستگاه‌ها و مسئولان انجام‌شده به حالت قبل از آن باز گردد؛ یعنی کارت بازرگانی را مانند قبل صادر کنند یا بانک مرکزی بخشنامه پیمان ارزی را ملغی و شرایط را مثل سابق کند. باید اجازه دهند صادرکننده صادر کند. در شرایط کنونی تحریم، یک صادرکننده باید به شکل غیرقانونی صادرات انجام دهد و با هزار دردسر ارز خود را وارد کشور کند. این موضوع بسیار هزینه‌زاست؛ یعنی انتقال ارز به کشور از طرق غیرقانونی برای صادرکننده گران تمام می‌شود».