جشن‌های شهریورگان و آذر

میر جلال‌الدین کزازی
 نویسنده و استاد دانشگاه

جشن‌هایی که در شهریور برگزار می‌شده است و در ایران هنوز هم گاهی برگزار می‌‌شود، یکی جشنی است که به نام شهریورگان آن را برگزار می‌کرده‌اند. مانند بسیاری از جشن‌های ایرانی، این جشن در چهارمین روز که شهریور‌روز نام داشته است، از شهریور‌ماه برگزار می‌شده است. گذشته از آن، جشن دیگری هم در پایان شهریور برگزار می‌شده است که گاه آن را جشن آذر هم نامیده‌اند. این نامگذاری از آنجاست که با پایان‌گرفتن شهریور، تابستان به فرجام می‌آید و زمان سرما آغاز می‌گیرد و چاره سرما آتش است. زمانی است که ایرانیان بسته به اینکه در کدامین بوم‌های ایران می‌زیسته‌اند، روی به آتش می‌آورده‌اند. در اینکه این جشن آذر در چه روزی برگزار می‌شده‌است، بازگفت‌های گوناگونی هست؛ یکی از آنها همان است که گفته شد. تاریخ‌نگار نامدار سده هفتم، گردیزی، در تاریخی که نوشته است و زین‌الاخبار نام دارد، آورده‌ که این روز شهریورگان را آذر جشن گویند، زیرا که او اندر آخر ایام تابستان است و اول تغییر هوا. در آن میل‌کردن به سردی و رغبت مردمان به آتش‌افروختن بیش است. به هر روی، این جشن را هنوز زرتشتیان گرامی می‌دارند و در آتشکده‌ها گرد هم می‌آیند و دعاهایی ویژه را می‌سرایند، خوشبوی‌های سوختنی را در آتش می‌افشانند. آذر یا آتش در جهان‌بینی آیینی ایرانی ارزشی ویژه داشته است. از همین روی پاره‌ای از جشن‌های ایرانی در پیوند است با آتش یا به سخنی دیگر با گرما و روشنایی و روز. از آن میان جشن سده، جشن چهارشنبه‌سوری و حتی جشن نوروز که آن نیز پیوندی با آتش دارد، آوازه‌ای بلندتر یافته‌اند.