احدی؛ تریبون مذهبیون

 محمدناصر احدی    

وقتی روزنامه‌نگاری در میانه قرن 19میلادی در ایران شروع به پاگرفتن کرد، از مظاهر مدرنیزاسیون غربی محسوب می‌شد که از حمایت دولت برخوردار بود و به همین دلیل نوشتن از اینکه در فلان روز «بر وجود فایض‌الجود مبارک» اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاهی بسیار خوش گذشته یا سکوت پیشه‌کردن در قِبال اختناق سیاسی و وضعیت اسفناک اعاشه مردم اصلا عجیب نبود. خوانندگان این روزنامه‌ها را مواجب‌بگیران دولتی تشکیل می‌دادند که روزنامه‌ها را نه از سر علاقه بلکه از سر اجبار و ترس از تأدیب و تعزیر ابتیاع می‌کردند. بماند که مردم عموما بی‌سواد آن دوران از نثر سنگین و جملات مغلق این روزنامه‌ها سر در نمی‌آوردند و طبیعتا رغبتی به آنها نداشتند. اما سنت‌گرایانی هم بودند که به صرف اینکه روزنامه پدیده‌ای غربی است، علاقه‌ای به آن نداشتند و از آن حذر و حتی با آن مخالفت می‌کردند. با این حال وقتی روزنامه‌های مردمی، ابتدا در خارج از ایران و پس از مشروطه در داخل ایران پا گرفت، حتی سنت‌گرایان هم به ضرورت استفاده از این پدیده نوظهور به‎منظور اشاعه افکار و باورهایشان پی بردند. حالا ایراد این توضیحات در آغاز دهه چهارم قرن 14شمسی (مقارن با نیمه‌دوم قرن بیستم) از چه روست؟ تا سال 1320تنها 18نشریه مذهبی منتشر شد و پس از آن، از شهریور1320تا 1332، تعداد نشریات مذهبی به دوبرابر رسید. یکی از این نشریات که در سال1330 منتشر شد، نشریه «احدی» به صاحب‌امتیازی و مدیریت حاج علی احدی بود. این روزنامه هفتگی شنبه‌ هر هفته منتشر می‌شد و سرلوحه آن دستی با هاله‎ای نورانی بود که با عبور از میان واژه «احدی» به آیه «قل هو‌الله احد» که در قسمت بالایی هاله نورانی قرار گرفته اشاره می‌کرد. گاهی در سمت چپ سرلوحه، «تذکاری» در کادری مستطیلی چاپ می‌شد که از این قرار بود: «چون برای اثبات مقالات خود مجبوریم آیات قرآن را درج نماییم لذا محافظت این روزنامه به‌عهده خوانندگان است». و گاه زیر این تذکار این جمله قابل رویت بود: «با دادن آگهی به این روزنامه دینی کمک کنید».
سرمقاله شماره23 آذر1330روزنامه احدی، با عنوان «ملت مبارز مشکلات مبارزه را درنظر می‌گیرد»، به حمایت از قیام «ملت استعمارزده و رنج‌دیده ایران به رهبری دکتر مصدق» علیه انگلیس‌ها در جریان جنبش ملی‌کردن صنعت نفت اختصاص دارد. در صفحه نخست همین شماره به دولت و مراجع دینی هشدار داده شده که «عیسوی‌ها به‌شدت در بین عشایر و مردم ساده‌لوح دهات تبلیغات دینی می‌کنند.» در کادر کناری آن، در ستونی با عنوان «بحث دینی» به قلم هدایت‌الله حاتمی مطلبی با عنوان «دین مخالف ترقی و تمدن نیست» دیده می‌شود. باز در همین صفحه، در مطلبی با عنوان «درددل ما با مشترکین و خوانندگان محترم»، پس از هشدار به «مسلمانان محترم»، «پیروان دین اسلام» و «حامیان قرآن» درباره اقدامات مضر و خطرناک جمعی از پیروان مکاتب باطله و عقاید سخیفه، از مسلمانان محترم و پیروان مذهب جعفری خواسته شده برای تبلیغ و اشاعه دین خود به روزنامه کمک کنند تا بتوانند اقدامات آن اشخاص معلوم‌الحال را خنثی کنند.
عنوان سرمقاله شماره 28دی همین سال چنین است: «استقلال وطن و آزادی کامل بدون از دست‌دادن مال و جان و تحمل سختی و مصایب به‌دست نخواهد آمد». از سر و شکل روزنامه که حرفه‌ای نیست و تیترهای بلندش که عموما ادامه‌شان به زیرتیتر منتقل شده، می‌توان حدس زد این روزنامه بیشتر محصول تلاش فردی بوده و احتمالا، به‌دلیل مسائل مالی، امکان استفاده از نیروهای کارکشته و تجهیزات روز را نداشته است؛ هرچند رویکرد و ایدئولوژی روزنامه هم اجازه استفاده از روزنامه‌نگاران حرفه‌ای را ـ که اغلب‌شان به مظاهر مدرنیته گرایش داشتند ـ نمی‌داد. با این حال، در شماره 16فروردین1333، گویا مواضع گردانندگان احدی قدری نرم‌ شده و دیگر از آن دستِ مزین به هاله نورانی خبری نیست و عنوان روزنامه که نوع حروفش تغییر و رنگش قرمز شده به گوشه سمت چپ رفته است. از این مهم‌تر، آگهی، تصویر بانوی بی‌حجابی است که در صفحه دوم این شماره در حال کار با چرخ خیاطی «کهلِر ملکه‎نشان» ساخت آلمان است. احتمالا نرسیدن کمک از سوی خوانندگان روزنامه که یحتمل خودشان هشت‌شان گرو نه‌شان بوده و نیز هزینه‌های روزنامه چنین نرمشی را به آنها تحمیل کرده است. در سال‎های بعد، نشریات دینی مهمی به دنیای مطبوعات پا گذاشتند.