کم‌آبی، تغییر کاربری غیرمجاز و بی توجهی مالکان، بلای جان درختان محله شده است
مرگ تدریجی باغ‌های طرشت
حسن حسن‌زاده
سال‌ها سایه‌اش را نثار رهگذران کرده و میوه‌هایش هم برکت سفره باغداران بود اما حالا تنه خشک و شاخه‌های بی‌برگ و بارش نقش زمین شده است. این سرنوشت دردناک بسیاری از درختان و باغ‌های قدیمی طرشت است که عمرشان در سال‌های گذشته به سرانجام رسیده و در برخی موارد جای خود را به زمین‌های بایر داده‌اند. کم‌آبی و بی‌آبی در اثر خشکیدن قنات‌های قدیمی محله، بی‌توجهی مالکان و نیز تغییرکاربری‌های غیرمجاز، جان بسیاری از باغ‌های طرشت را گرفته و نفس باغ‌های به جا مانده از روزگار گذشته محله را هم به شماره انداخته است. سری به چند باغ قدیمی طرشت زدیم و از نزدیک ابعاد مشکل و تهدیدهای کوچک و بزرگی که حیات درختان طرشت را نشانه رفته است بررسی کردیم.
قدم زدن در خیابان‌ها و کوچه‌های محله طرشت هر رهگذری را با درختان و باغ‌های به جا مانده از آن باغ‌های بزرگ روزگار گذشته طرشت روبه‌رو می‌کند. باغ‌هایی که بسیاری از آنها در طول سال‌های اخیر از بین رفته و جای خود را به برج‌ها و آپارتمان‌ها داده‌اند و نیز باغ‌هایی که شاید آخرین سال‌های حیات خود را در محاصره غول‌های سنگی سپری می‌کند. برای بررسی وضعیت چند باغ قدیمی این محله که در معرض انواع و اقسام آسیب‌ها قرار دارند راهی خیابان لطفعلی‌خانی می‌شویم. زمین بایر 10 هزار‌مترمربعی که پا به پای خیابان لطفعلی‌خانی پیش می‌رود و به جز چند سگ ولگرد، هیچ نشانی از حیات ندارد، روزگاری یکی از همان باغ‌های سرسبز و پرمیوه طرشت بود. باغی که حالا جز زمینی بایر و علف‌های هرزی که‌گاه و بیگاه در اثر بوته‌های آتش معتادان طعمه حریق می‌شوند چیزی از آن باقی نمانده است. قصه از بین رفتن این باغ، یک روایت تمام‌عیار از ماجرای بی‌آبی باغ‌های طرشت است. تهدیدی که طی چند سال اخیر بیشتر از قبل شده و حیات دیگر باغ‌های این محله را هم نشانه گرفته است. «رضا طرشتی‌نژاد» دبیر شورایاری محله طرشت که در این گزارش همراهی‌مان می‌کند، قصه از بین رفتن این باغ قدیمی را این‌طور روایت می‌کند: «این باغ پر از درختان انار، توت، انجیر و خرمالو بود اما پس از ساخت بزرگراه یادگار امام(ره) آب قناتی که پای درختان این باغ می‌ریخت قطع شد و پس از آن هم چاه نیمه عمیق باغ خشکید. پس از این اتفاق بود که درختان به جا مانده از آن باغ قدیمی یک به یک از بین رفت. حالا مدتی است که دور این زمین بایر، فنس‌کشی شده تا حداقل از تجمع معتادان و ایجاد مشکل برای همسایه‌ها جلوگیری شود.»
وقتی قنات‌ها خشکیدند
ماجرای کم‌آبی و بی‌آبی باغ‌های طرشت تنها به زمین بایر خیابان لطفعلی‌خانی ختم نمی‌شود. چند کوچه و خیابان پایین‌تر از باغ سابق خیابان لطفعلی‌خانی به کوچه «باغکاج» می‌رسیم. کوچه‌ای که هنوز هم پس از گذر سال‌ها، نام و هویت خود را از باغ قدیمی‌اش دارد. دیوار کاهگلی حاشیه باغ که حریم آن را از خیابان باغکاج مشخص می‌کند سال‌هاست که فروریخته و حالا باغ قدیمی کوچه در معرض انواع آسیب‌ها و حوادث قرار دارد. در ضلع جنوبی باغ سراغ «علی عابدینی» یکی از اهالی محله می‌رویم که آب جوی گوشه خیابان را به زحمت به سوی درختان هدایت می‌کند. عابدینی به دیوار فروریخته باغ اشاره می‌کند و می‌گوید: «این باغ هم مثل چند باغ دیگر طرشت رها شده و کسی خود را متولی آبیاری درختان باغ نمی‌داند. بسیاری از باغ‌های طرشت ورثه‌ای است و هر باغ چندین مالک دارد که متأسفانه درختان باغ را به حال خود رها کرده‌اند. بی‌آبی بلای جان درختان این باغ شده و آب جویی که از سر ناچاری پای این درختان می‌ریزد هم فاضلابی است که از محله ستارخان جاری شده و آسیب‌های دیگری به درخت وارد می‌کند.» حرف‌ها که به اینجا می‌رسد، عابدینی ماجرای قنات‌های قدیمی طرشت را بازگو می‌کند. قنات‌هایی که حالا دیگر خبری از آنها نیست: «در دهه‌های گذشته باغ‌های طرشت با آب 5 قنات آبیاری می‌شد که امروز دیگر 3 قنات آن خشک شده و مسیر 2قنات باقیمانده هم تغییر کرده و به محله ما نمی‌رسد. حالا مشکل بزرگ آبیاری درختان باغ‌های طرشت کم‌آبی است.» حرف‌ها که به اینجا می‌رسد عابدینی درختان خشکیده ضلع شرقی باغ را نشان می‌دهد و می‌گوید: «این باغ در واقع 2باغ بزرگ به هم چسیبده است که باغ ضلع شرقی، بیش از 70 مالک ورثه‌ای دارد. حالا در اثر تعدد مالکان و بی‌توجهی آنها به باغ، درختان آن قسمت در حال خشک شدن است و چیزی تا از بین رفتن آنها باقی نمانده است.»
خشکیدن درختان در نتیجه بی‌توجهی مالکان
مشکلات باغ کوچه باغکاج و دیگر باغ‌های بدون حصار محله طرشت به همین‌جا ختم نمی‌شود. رها شدن باغ توسط مالکان و در نتیجه از میان رفتن درختان یک معضل است و تجمع معتادان در لابه‌لای درختان نحیف باغ یک معضل دیگر که بیش از همه دامنگیر همسایه‌ها می‌شود. «حمید رحیمیان» یکی دیگر از اهالی محله می‌گوید: «یکی از مسائلی که باغ‌های طرشت را تهدید می‌کند شمار زیاد مالکان ورثه‌ای این باغ‌هاست. در محله باغ‌هایی داریم که پس از فوت مالک اصلی، بیش از 90 وارث دارد. از آنجایی که مالکان انگیزه‌ای برای حفظ باغ ندارند، باغ‌ها رها شده و به مأمنی برای تجمع معتادان، انباشت زباله، نخاله‌های ساختمانی و دیگر آسیب‌های اجتماعی تبدیل می‌شود.» حرف‌ها که به اینجا می‌رسد عابدینی به آتش‌سوزی اخیر باغ اشاره می‌کند: «کمتر از یک ماه پیش بود که تجمع معتادان و روشن کردن آتش برای مصرف موادمخدر به آتش‌سوزی بخشی از باغ منجر شد. اگر حضور به موقع مأموران آتش‌نشانی نبود شاید امروز از این باغ هم اثری وجود نداشت. اگرچه طی چند سال اخیر شهرداری برای جمع‌آوری زباله‌های باغ‌ها عزم جدی‌تری داشته اما لازم است برای فنس‌کشی اطراف این باغ‌ها بیشتر با مالکان همراهی کند. زیرا شهرداری به مالکان برای دیوارکشی اطراف باغ مجوز نمی‌دهد.»
خوابگاه خودروهای تصادفی
کوچه باغکاج ما را به خیابان شهید محسن محمدی و یکی دیگر از باغ‌های قدیمی طرشت می‌رساند. اگرچه چند درخت قدبرافراشته از پشت دیوار بلند دور باغ به سوی کوچه سر خم کرده‌اند اما پشت همین دیوارهای سیمانی، درختان بسیاری در سال‌های گذشته قربانی شده‌اند. وقتی از فراز یکی از ساختمان‌های اطراف به درختان باغ نگاه می‌کنیم خبری از آن باغ یکپارچه سال‌های گذشته نیست. باغ، پشت این دیوارهای سیمانی به قطعات مختلف تفکیک شده و در یکی از قطعات هم مثل چند باغ دیگر محله طرشت، درختان کهنسال جای خود را به خودروهای اسقاطی و تصادفی داده‌اند. طرشتی‌نژاد می‌گوید: «متأسفانه در سال‌های گذشته بخش‌هایی از چند باغ بزرگ و قدیمی محله به گاراژ خودرو و محل نگهداری خودروهای اسقاطی تبدیل شد. این تغییر کاربری‌های غیرمجاز، برخی از باغ‌های طرشت را از بین برده و اگر به این مسائل رسیدگی نشود، دیگر باغ‌های طرشت نیز سرنوشت بهتری نخواهند داشت.» عابدینی می‌گوید: «شب‌ها خودروهای تصادفی را با کامیون به این باغ می‌آورند؛ به همین باغی که یک روز میوه‌های توت، خرمالو و انارش همیشه به راه بود و حالا با تغییر کاربری و قطع کردن شمار زیادی از درختان به خوابگاه خودروهای تصادفی تبدیل شده است.» در ضلع شرقی باغ هم دیوارهای کوتاهی که با بلوک سیمانی چیده شده و به وضوح تفکیک شدن باغ را نشان می‌دهد لابه‌لای درختان جلب توجه می‌کند؛ درختانی که شاید به‌زودی جای خود را به چند خودرو اسقاطی و تصادفی دیگر بدهند.
نفس‌های آخر تک درخت بن‌بست دوم
با گذر از خیابان شهید محسن محمدی مسیر کوچه بن‌بست دوم در ابتدای خیابان درویش‌وند را در پیش می‌گیریم. کوچه‌باغی که در گذشته باغی بزرگ را در دل خود جا داده بود اما اکنون میزبان زمینی بایر با چند درخت تک و تنهاست که در ضلع غربی این ملک، غریبانه به حیات نیم‌بندشان ادامه می‌دهند. در مرکز این زمین بایر، تک درخت نیمه‌جانی که برگ‌هایش از فرط بی‌آبی رنگ باخته‌اند، منظره‌ای غم‌انگیز پیش رو اهالی قدیمی طرشت قرار داده است. «محمدعلی ناصری» یکی از اهالی محله می‌گوید: «زمین بایری که امروز به محل تجمع معتادان و کارتن‌خواب‌ها تبدیل شده، در سال‌های گذشته پر از‌دار و درخت بود و باغداران هر سال میوه‌های توت، خرمالو و گردو از آن باغ برداشت می‌کردند. متأسفانه این زمین نه چاه آبی داشت و نه حالا هیچ راهی برای رسیدن آب جوی‌ها یا آب قنات دارد. فقط گاهی همسایه‌ها و شهرداری با تانکر آب چند درخت باقیمانده این باغ را آبیاری می‌کند.»
درختانی که به همت همسایه‌ها زنده‌اند
سراغ یکی دیگر از باغ‌های به جا مانده از روزگار گذشته طرشت می‌رویم. باغ حاشیه خیابان چوبتراش در نزدیکی بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری که چندان حال و روز خوشی ندارد. اگرچه درختان قدبرافراشته گردو و توت از پشت دیوار بلند باغ روی پیاده‌رو سایه انداخته‌اند اما قدم زدن در دل این باغ روی دیگر سکه را نشان می‌دهد. دیوارهای ضلع غربی و جنوب غربی باغ فروریخته و چهارگوشه باغ به مأمنی برای معتادان و کارتن‌خواب‌ها تبدیل شده است. اما در این باغ پیدا کردن تنه خشکیده درختانی که از فرط بی‌آبی به زمین افتاده‌اند کار سختی نیست. «رمضانعلی خان‌محمدی» یکی از همسایگان این باغ می‌گوید: «این ملک تعداد زیادی مالک ورثه‌ای دارد که با وجود پیگیری همسایه‌ها برای سر و سامان دادن به وضعیت درختان، سراغی از باغ نمی‌گیرند. اگر همسایه‌ها این درختان را آبیاری نکنند، درختان باقیمانده باغ هم به سرنوشت دیگر درختان خشکیده دچار می‌شوند.»
عزم جدی شهرداری برای حفظ باغ‌های طرشت
پیدا کردن باغ‌های بدون حصار در محله طرشت کار سختی نیست. اگرچه حصار نداشتن این باغ‌ها زمینه‌ساز برخی از آسیب‌های اجتماعی مانند تجمع معتادان یا انباشت زباله و نخاله‌های ساختمانی می‌شود ولی شهرداری حصارکشی این باغ‌ها توسط مالکان را راهکار برخی از افراد سودجو برای تفکیک باغ، تغییر کاربری غیرمجاز و در نتیجه از بین رفتن درختان و فضای سبز محله می‌داند. همچنان که طی سال‌های گذشته شماری از باغ‌های قدیمی طرشت به همین روش تفکیک و تغییر کاربری پیدا کردند و اکنون به گاراژ، تعمیرگاه خودرو یا محل نگهداری خودروهای اسقاطی تبدیل شده‌اند. «محمدمهدی مقدم» شهردار ناحیه 5 در این‌باره می‌گوید: «شهرداری برای جلوگیری از بروز تخلفاتی مانند تفکیک و تغییر کاربری غیرمجاز باغ، اجازه حصارکشی باغ‌هایی را که اکنون بدون حصار هستند به مالکان نمی‌دهد. راهکار شهرداری برای جلوگیری از تجمع معتادان یا انباشت زباله در این باغ‌ها، فنس‌کشی اطراف باغ به جای دیوارکشی است تا از بروز تخلفاتی مانند تفکیک و تغییر کاربری باغ جلوگیری شود.» شهردار ناحیه 5 از سرکشی مرتب شهربانان برای جلوگیری از دیوارکشی و تغییر کاربری غیرمجاز باغ‌ها می‌گوید: «متأسفانه طی سال‌های گذشته برخی باغ‌ها با توجه به دیوارکشی‌های غیرمجاز و در نتیجه تخلفاتی مثل تفکیک باغ و تغییر کاربری غیرمجاز از بین رفته‌اند. اما طی چند سال اخیر شهرداری عزم جدی برای حفظ این باغ‌ها داشته و عوامل گشت شهربان روزانه به باغ‌ها، سرکشی و از دیوارکشی‌های غیرمجاز جلوگیری می‌کنند.»
از انباشت زباله در باغ‌ها جلوگیری می‌کنیم
اگرچه انباشت زباله و نخاله‌های ساختمانی در برخی از باغ‌های طرشت به‌ویژه در باغ‌هایی که به دلیل نداشتن حصار برای همسایگان دردساز می‌شوند به یکی از معضلات ساکنان نزدیک باغ‌ها تبدیل شده است اما شهرداری هم برنامه ویژه‌ای برای پاکسازی این باغ‌ها دارد. مقدم در این‌باره می‌گوید: «علاوه بر اینکه شهرداری منطقه با استفاده از نیروهای پیمانکاری، به‌صورت فصلی زباله‌ها را جمع‌آوری و درختان را هرس می‌کند، شهرداری ناحیه نیز به‌صورت مرتب با سرکشی به باغ‌ها از انباشت زباله و نخاله‌های ساختمانی جلوگیری می‌کند. با وجود این، اهالی و همسایگان این باغ‌ها هم می‌توانند برای تخلیه زباله باغ‌ها با سامانه 137 تماس بگیرند تا مأموران شهرداری در کمترین زمان ممکن برای تخلیه زباله در محل حاضر شوند.» بسیاری از باغ‌های محله طرشت به دلیل مشکلات ورثه‌ای و تعدد مالکان رها شده و همین مسئله نتیجه‌ای جز از بین رفتن درختان باغ دربرنداشته است. اگرچه برخی از این باغ‌ها به دلیل همیاری خودجوش همسایگان برای آبیاری باغ، حیات نیم‌بندی دارند اما شهرداری ناحیه هم آبیاری درختان باغ‌های رها شده را در دستور کار خود قرار داده است. مقدم می‌گوید: «مشکل اصلی باغ‌های رها شده طرشت، ورثه‌ای بودن باغ‌ها، رسیدگی نکردن به باغ‌ها و در نتیجه از بین رفتن درختان است. اما شهرداری با استفاده از تانکرهای آب و نیروهای نفر به نفر اقدام به آبیاری درختان می‌کند تا فضای سبز محله طرشت حفظ شود.»
