یادداشت
طرشت؛ مهد علم و دانش
مهرشاد کاظمی
طرشت، یکی از کهن‌ترین محله‌های تهران با قدمتی بیش از هزار سال در گذشته به نام «درشت» شناخته می‌شد و گفته می‌شود که نام اصلی آن «دوریست» بوده که معرب واژه‌ای فارسی است. درباره وجه تسمیه طرشت روایت‌های گوناگونی وجود دارد. برخی معتقدند که نام «طرشت» از ترکیب دو کلمه «طر»(به معنای گرم) و «شت»(به معنای دشت) تشکیل شده که احتمالا به‌دلیل آب و هوای نسبتا گرم‌تر این منطقه نسبت به مناطق کوهستانی اطراف انتخاب شده است. نقل دیگری می‌گوید در سده‌های دوم و سوم هجری، قبیله‌ای از اعراب به نام «دوریستی» در این منطقه ساکن شدند و نام طرشت برگرفته از آنان است. گروهی دیگر این نام را از واژه «ترش» به‌معنای سرزمینی با میوه‌های ترش‌مزه مانند انار و توت می‌دانند. همچنین، احتمال دیگری مطرح است که نام طرشت برگرفته از واژه «طره» به‌معنای سرسبزی و آبادانی باشد که اشاره به فضای باغی و پررونق این منطقه در گذشته دارد.
قدمت طرشت به بیش از هزار سال می‌رسد و در آن دوران، این روستا همراه با روستاهای «تهران»، «دولاب» و «مهران» از توابع شهر تاریخی ری محسوب می‌شد. از دوران آل‌بویه، طرشت یکی از مراکز علمی و فرهنگی شیعه شناخته می‌شد و نقشی برجسته در پرورش دانشمندان و عالمان داشت. ازجمله برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی طرشت
محمد بن‌احمد درشتی بود که به‌عنوان نخستین محدث و فقیه این منطقه نخستین مرکز علمی را در طرشت تأسیس کرد. این مرکز علمی تا 3قرن رونق داشت و طرشت را به یکی از قطب‌های دانش تبدیل کرد. دیگر شخصیت پرآوازه طرشت خواجه جعفر بن محمد دوریستی از دانشمندان بزرگ عصر خود بود. او شاگرد عالمان بزرگی چون شیخ مفید و سیدمرتضی(علم‌المهدی) بود. ایشان مدتی در محضر شیخ طوسی(شیخ‌الطائفه) و درس سیدرضی(شریف‌رضی)، جامع نهج‌البلاغه نیز حضور داشت. با ورود ایشان به دوریست، این روستا تبدیل به مرکزی علمی در جهان اسلام شد و شاگردان بسیاری پیرامون او گرد آمدند. از شاگردان درس او خواجه نظام‌الملک، وزیر دانشمند سلجوقیان بود. در کتاب «النقض» قزوینی رازی در قرن ششم هجری می‌خوانیم: «…شیخ جعفر دوریستی، مشهور در فنون و علوم و مصنف کتب و راوی اخبار و از بزرگان این طایفه و علمای بزرگ در هر دو هفته نظام‌الملک از ری به دوریست رفتی و از خواجه جعفر سماع اخبار کردی و بازگشتی…» نظام‌الملک مذهب شافعی داشت و خواجه جعفر از عالمان بنام شیعی‌مذهب زمان خود به شمار می‌رفت و خاندان وی همگی به فضیلت و تقوا معروفند.
طرشت در دوران قاجار به‌دلیل نزدیکی به ییلاق‌های «کن»، مورد توجه شاهان قاجار قرار گرفت. فتحعلی‌شاه قاجار در بخش شرقی طرشت در محل کنونی خیابان اسکندری جنوبی باغی دایره‌ای‌شکل احداث کرد که گردشگاه شاهی شناخته می‌شد. این اقدام نخستین گام در پیوند طرشت با تهران بود. در دوران پهلوی دوم، باغ اسکندری تفکیک شد و با خیابان‌کشی و ساخت‌وساز، طرشت به محله‌ای مدرن تبدیل شد. اما مهم‌ترین رویداد این دوره ساخت دانشگاه صنعتی شریف در سال۱۳۴۴ خورشیدی بود که ساختار طرشت را به‌طور کامل دگرگون کرد.
دانشگاه صنعتی شریف که با مدیریت دکتر محمدعلی مجتهدی و طراحی معمار برجسته، حسین امانت ساخته شد، طرشت را به یکی از مراکز علمی معتبر ایران تبدیل کرد. این دانشگاه نه‌تنها پیوند این منطقه با تهران را افزایش داد، بلکه طرشت را به مکانی برای گردهمایی نخبگان و دانشگاهیان بدل ساخت.
امروزه بقعه شیخ عبدالله طرشتی از اماکن مذهبی و تاریخی مهم طرشت و با معماری سنتی و کاشی‌کاری‌های زیبایش یادآور اهمیت علمی و دینی این منطقه است. این بقعه همراه با تاریخچه درخشان طرشت هویتی ماندگار برای این محله ایجاد کرده است.
طرشت با تاریخچه‌ای پربار از علم و فرهنگ نقشی بی‌بدیل در شکوفایی دانش در دوران‌های مختلف ایفا کرده است. این منطقه که روزگاری مهد علم و دانش بود، امروزه نیز با وجود دانشگاه صنعتی شریف نمادی از دانش و پیشرفت به شمار می‌رود و جایگاهی ویژه در تاریخ تهران دارد. حفظ این میراث فرهنگی و علمی یادآور تلاش نسل‌هایی است که طرشت را به کانونی از علم و خرد بدل ساخته‌اند و الگویی برای آینده تهران به جا گذاشته‌اند.
