اعلان‌های تئاتر در دوران صحنه
فاصله سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ در تئاتر ایران، «دوران صحنه» نامیده شده است
معراج قنبری، ارغوان محبی
اعلان‌هایی برای جذب و کشاندنِ مردم به سالن‌های نمایش. تلاش‌های نحستین در تئاتر و طراحی گرافیک. یک همراهی دو سَر بُرد. پس از نخستین نمایش‌های ایرانی با موضوع‌های مذهبی، تئاتر به شکل جدید‌تر، در دوره ناصری وارد ایران شد و رفته‌رفته تا اواخر دوره قاجار به پیشرفت خود ادامه داد. انقلاب مشروطه در ترقی تئاتر مدرن ایران تأثیر چشمگیری داشت. شهرهای تبریز، تهران، رشت، اصفهان، کرمانشاه، قزوین و... نخستین مراکز اجرای نمایش‌های ایرانی بودند. اگر با تقسیم‌بندی‌های رایج امروزی، مبنای تاریخ طراحی گرافیک در ایران را، ورود چاپ، و تاریخ تئاتر را نخستین نمایشنامه‌های نوشته شده توسط میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقا تبریزی، بدانیم. این دو؛ تاریخی نزدیک به هم را پشتِ سر گذاشته‌اند. نخستین اعلان‌ها، همزمان با پیشرفت هنرهای نمایشی در اواخر دوره قاجار، در شهرهای تبریز و تهران، طراحی و منتشر می‌شدند. این اسنادِ گرافیکی دریچه‌ای به دنیای نمایش‌ها و نشان‌دهنده درون‌مایه آنها بودند.
ایجاد گروه‌ها و انجمن‌ها، به پیشرفت تئاتر ایران کمک شایانی کرد. از طرفی طراحی گرافیک نیز در دوره پهلوی اول، در دوره‌گذار بود. تعداد اعلان‌های به‌جا مانده از تئاتر ایران، از اواخر دوره قاجار تا پایان حکومت پهلوی اول، بسیار محدود است. فضای نسبتا باز سیاسی در دهه۱۳۲۰ فرصتی دوباره برای شکوفایی ادبیات نمایشی بود. شماری از پژوهشگران، به سبب گستردگی اجرای صحنه، فاصله سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ را در تئاتر ایران، (دوران صحنه) نامیدند. در شروع این دهه، شاهد اعلان‌های بیشتری برای معرفی نمایش‌های مختلف هستیم. در این آثار حاشیه‌های تزیینی، اندازه‌ها، ترکیب‌بندی‌ها، رنگ‌ها و حروف فارسی مختلفی دیده می‌شود. این عناصر بصری دائما در حال تغییر و تحول بودند. تصویرهای بصری در قالب طراحی شخصیت‌ها و فضاسازی داستان‌ها، با فاصله کوتاهی به این اعلان‌ها اضافه شد. این نمونه‌ها با تکنیک چاپ سنگی و عمدتا به شکل تک‌رنگ چاپ می‌شدند. در اسناد به‌جا مانده از آن دوران و منابع امروزی، از نام یا امضای طراحان این اعلان‌ها اطلاعاتی ثبت نشده است.
اعلان نمایش «یوسف و زلیخا» در سال ۱۳۱۲ یکی از نخستین نمونه‌های دارای تصویر در شهر تبریز است. در این اعلان، فضاسازی و طراحی شخصیت‌ها به کمک متن آمده‌اند. در اعلان دیگری مانند نمایش «افسر ایرانی» در سال ۱۳۱۹، فیگورهای طراحی شده در تناقض با واقعیت هستند. در این کار به چگونگی ترکیب‌بندی تصویر با نوشته توجه بیشتری شده و از کادر و تزیینات شلوغ‌تری استفاده شده است. از اعلان‌های شاخص قبل از سال۱۳۲۰ می‌توان به نمایش‌های «شوهر دیوانه دهاتی»، «حکیم عمر خیام»، «اوضاع قضایی»، «ابوالعُلاء»، «عباس میرزا نایب‌السلطنه»، «کربلای قباد» و... اشاره کرد. این اعلان‌ها، اطلاعاتی از مکان‌ها و افرادی که امروز هیچ اثری از آنها به‌جا نمانده را در اختیار ما قرار می‌دهند.
«ملانصرالدین بهلول داننده»، «شاه عباس کبیر»، «سیاه‌پوش»، «فرهاد و شیرین»، «خیانت و وفا ۱۳۲۲»، «عروس مغان ۱۳۲۲» و... از مهم‌ترین نمایش‌های (دوران صحنه) در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ هستند. اعلان‌های این نمایش‌ها با روش‌های تازه‌‌ای طراحی شده‌اند و برای نخستین بار در این نمونه‌ها بود که از عکس استفاده شد. از بین شهرهای نام برده شده، تبریز را می‌توان نمونه‌ای سازمان‌یافته و منظم در اعلان‌های مصور دانست. لازم به اشاره است که اعلان همه نمایش‌ها در دسترس نیست. برخی از نمونه‌های به‌دست آمده نیز کامل نیستند و در گذر زمان از بین رفته‌اند.
اعلان‌های تئاتر در طول تاریخ، با توجه به اوج و فرودهای این دو حرفه در حال تغییر بوده است. با گذر از دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ و پیشرفت تئاتر و از طرفی طراحی گرافیک، این اعلان‌ها همچون دیگر بخش‌های طراحی گرافیک، به‌تدریج مورد توجه بیشتری قرار گرفت و مراحل پیشرفت و تکامل خود را با سرعت بیشتری طی کرد.
