اعلان ورود به سال خشک

آمارهای رسمی از وضعیت وخیم بارندگی در کشور حکایت دارد و برآوردهای هواشناسی نیز نشان می‌دهد احتمالاً تغییر در این آمارها در ماه‌های پیش رو تقریباً بعید است و این یعنی ورود قطعی به خشکسالی. به گزارش همشهری، 204روز از سال آبی 1400 - 1399گذشته و براساس آمارهای وزارت نیرو، میانگین ارتفاع ریزش‌های جوی در این دوره زمانی 52درصد کمتر از مدت مشابه سال آبی قبل است. با توجه به اینکه پیش‌بینی‌های هواشناسی، احتمال تغییر عمده در وضعیت بارندگی در 162روز باقیمانده از سال آبی جاری را بعید می‌داند، این سال می‌تواند رکورد خشک‌ترین سال آبی در نیم‌قرن اخیر را به نام خود ثبت کند.

خساست آسمان به روایت آمار
آمارهای مقدماتی دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر 1399) تا شامگاه 23فروردین 1400میانگین ارتفاع ریزش‌های جوی در ایران به 125میلی‌متر رسیده که این میزان در مقایسه با 260میلی‌متر در دوره مشابه سال آبی گذشته 52درصد و نسبت به میانگین 195میلی‌متری بارندگی در دوره‌های مشابه 52سال اخیر 36درصد کمتر است. شرایط نامساعد بارندگی در بهار سال آبی جاری به‌گونه‌ای است که حتی بهبود 5درصدی اختلاف بارندگی با سال آبی قبل در اثر بارندگی‌های اسفندماه گذشته نیز نتوانست تغییر اثرگذاری در ماجرا داشته باشد و حالا اختلاف بارندگی امسال نسبت به دوره مشابه در سال آبی قبل، از 35درصد در اسفند 99به 52درصد در بهار 1400افزایش یافته است. صادق ضیائیان، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی معتقد است: عمده بارش‌های کشور، در اغلب نقاط، معمولاً در فصول پاییز و زمستان انجام می‌شود و در فروردین‌ماه هم بخشی از بارش‌ها در کشور انجام می‌شود؛ در این راستا با درنظر گرفتن آنچه از پایان سال آبی جاری (31شهریور 1400) باقی مانده، مشخص است‌ که بارش‌های زیادی در این دوره نخواهیم داشت. ضیائیان، به فارس می‌گوید: طبق استاندارد بارندگی سال‌های قبل، سهم بارندگی‌های اردیبهشت‌ماه 8درصد از کل بارندگی‌‌های سال، سهم بارندگی‌های خردادماه معادل 3درصد از کل بارندگی‌‌های سال است و کل سهم بارندگی‌های تابستان کشور‌ 3درصد از کل بارندگی‌‌های سال است، او می‌افزاید: اگر در ادامه سال آبی شرایط بارندگی کمتر از نرمال نباشد، کل سهم بارشی بلندمدت اقلیمی کشور در این دوره حدود 15درصد است که در خوش‌بینانه‌ترین حالت حتی اگر این 15درصد بارندگی هم محقق شود، با کاهش زیادی در میزان بارش سال زراعی مواجه خواهیم بود.

سال سخت کشاورزی
بهبود قابل‌توجه بارندگی در 3 سال گذشته باعث شد حتی مناطقی که دچار تنش آبی شدید بودند، فرصتی برای احیای کشاورزی پیدا کنند، اما حتی این بارش‌های قابل‌توجه نیز نتوانست کسری تراز آبی سدها را برطرف کند. حالا در شرایطی که دوباره ناقوس خشکسالی به صدا درآمده است، متولیان حوزه آب مجبور به اتخاذ سیاست‌های انقباضی برای حفظ ذخایر استراتژیک آب در مخازن سدها هستند. این ماجرا به حدی جدی است که مثلاً برای رهاسازی حقابه دریاچه تازه احیای شده ارومیه نیز حساب‌وکتاب سختگیرانه‌تری شده است. چندی پیش، مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه به رسانه‌ها گفت: در حوضه‌های آبریزی مثل دریاچه ارومیه که دارای سد هستند، وزارت نیرو آب را پشت سدها نگه می‌دارد و براساس توافق‌های انجام شده در زمان مشخصی آب را به سمت دریاچه رها می‌کند؛ اما امسال تمام سدهای حوضه دریاچه ارومیه را بسته و اجازه نداده‌اند که آب به دریاچه ارومیه برسد. به‌گفته او، حقابه دریاچه ارومیه در سال آبی -۱۴۰۰ ۱۳۹۹ بالغ ‌بر ۶۴۰ میلیون مترمکعب برآورد شده بود که از این میزان فقط حدود ۱۶۰ میلیون مترمکعب به دریاچه ارومیه پرداخت شده است. همچنین خبرها حاکی از این است که با منفی شدن تراز آبی سد زاینده رود به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سدهای فلات مرکزی ایران، رهاسازی آب برای کشت بهاره دشت شرقی اصفهان منتفی شده و کشاورزان این مناطق که سال‌هاست در جست‌وجوی حقابه از دست رفته خود هستند، حداقل باید تا فرارسیدن پاییز 1400منتظر بهبود شرایط سد زاینده‌رود و دریافت آب باشند. در این میان، کشاورزی کشور نیز در اغلب مناطق با چالش کم‌آبی مواجه شده که اصلی‌ترین پیامد آن افت قابل‌توجه محصول خواهد بود. تبعات خشکسالی 1400به‌قدری جدی است که برخی از کارشناسان و فعالان حوزه کشاورزی معتقدند امسال تولید گندم کشور به نصف می‌رسد و شرکت بازرگانی دولتی احتمالاً قادر به خرید 5میلیون تن گندم نیز نخواهد بود. مسعود حقیقت، مدیرکل مرکز پایش هواشناسی کشاورزی کشور نیز معتقد است: با توجه به کاهش بارندگی در کشور، سال 1400از دیدگاه سازمان هواشناسی، سالی خشک است و کشاورزان باید میزان مصرف آب در مزارع و همچنین مقابله با آفت‌ها را مدیریت کنند.

رکورد خشکسالی شکسته می‌شود؟
3 سال پیش بود که وزیر نیرو اعلام کرد ایران از نظر افت بارندگی‌ها در دومین سال خشک نیم‌قرن اخیر به سر می‌برد. این اظهارات رضا اردکانیان، در حالی بود که میانگین بارش‌های جوی ایران در سال آبی 97 - 96به 171میلی‌متر رسیده و نسبت به میانگین دوره‌های مشابه 50ساله با کاهش 31.7درصدی مواجه شده بود. براساس آمارها، سال آبی 97 - 96پس از سال 87 - 86که با کاهش 43.1درصدی بارندگی نسبت به میانگین 50ساله مواجه شده بود در رتبه دوم کم‌باران‌ترین سال‌های نیم‌قرن اخیر قرار می‌گرفت؛ اما حالا در شرایطی که براساس برآوردهای هواشناسی، فقط 15درصد از بارش‌های معمول سالانه تا پایان سال آبی جاری (31شهریور 1400) باقی ‌مانده، حتی در خوش‌بینانه‌ترین حالت با تحقق این بارندگی‌ها نیز میانگین بارندگی کشور در سال آبی 1400 - 1399از 162میلی‌متر فراتر نخواهد رفت و این یعنی، خشکسالی ایران در سال 1400می‌تواند رتبه دوم و حتی اول فهرست خشک‌ترین سال‌های نیم‌قرن اخیر باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر کاهش 52درصدی بارش‌های جوی امسال، در حدود 5‌ماه باقیمانده از سال آبی جاری نیز تکرار شود، آنگاه سال 1400با تفاوت فاحشی نسبت به سال آبی 87 - 86رتبه خشک‌ترین سال نیم‌قرن اخیر را به‌خود اختصاص می‌دهد. اظهارات مدیرکل، پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی حاکی از این است که امسال، جدای از شرایط نامساعد خشکسالی در اغلب نواحی کشور، استان‌هایی نظیر هرمزگان، کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی که معمولاً بارندگی نامناسبی دارند، شرایط خاصی تجربه می‌کنند.

شرایط سدها مساعدتر از بارندگی است
شاید تنها نقطه امیدوارکننده در خشکسالی 1400این باشد که به لطف بهبود چشمگیر بارش‌های جوی در دو، سه سال گذشته، شرایط سدها به‌مراتب بهتر از خشکسالی سال 97است و این موضوع، حتی درصورت شکست رکورد کم‌بارانی در سال 1400می‌تواند تضمین‌کننده مهار تنش آبی در کشور باشد. به‌عبارت‌دیگر، ایران در سال آبی 1397 - 1396در حالی دومین سال کم باران نیم‌قرن اخیر را تجربه می‌کرد که در یک دوره 10ساله قبل از آن نیز کشور با کاهش چشمگیر بارندگی مواجه بود و سدها نیز قدرت همیاری برای عبور از خشکسالی را نداشتند، اما امسال، هرچند هنوز ذخایر آبی سدها با حد مطلوب فاصله دارد، اما شرایط آنها در قیاس با وضعیت بارندگی، چندان وخیم نیست. این مسئله کمک می‌کند عبور از کم‌آبی و کم‌بارانی با مدیریت مصرف آب امکان‌پذیر باشد.