فیلسوف پرفروغ

جمال رهنمایی 

پنجم آذر‌ماه سال1321 محمدعلی فروغی ملقب به ذکاء‌الملک، سیاستمدار، فیلسوف و روزنامه‌نگار ایرانی در تهران درگذشت.
فضای فرهنگی و خانواده از او فردی علاقه‌مند به اندیشه و ساختار‌سازی‌ و بنیاد‌سازی‌ ساخته بود. او با ترجمه آثار مهم فلسفی غرب در زمان خود و تالیفات در این‌باره مانند کتاب مشهور «سیر حکمت در اروپا» و تصحیح آثار ادبی ایران مانند کلیات سعدی و نوشتن کتاب‌هایی در این‌باره مانند «تاریخ ایران باستان» به تبیین پایه بنیادین اندیشه مدرنیته در ایران پرداخت.
در تسهیل همین مدرنیزاسیون در عرصه اجتماعی، او نقش مهمی در فرایند سیاسی و حقوقی پایان‌یافتن سلسله قاجاریه و تشکیل سلسله پهلوی و همچنین جریان انتقال سلطنت از رضاشاه به محمد رضاشاه داشت. او همچنین نقش مهمی در کاهش تبعات اشغال ایران توسط متفقین مانند جلوگیری از تجزیه ایران ایفا کرد. تسلط وی بر فلسفه و حکمت و تاریخ باعث موفقیت او در سیاست‌ورزی عملگرایانه و هدایت سیاسی ایران در مسیر عبور از بحران‌های داخلی و منازعات سیاسی و بحران‌های بین‌المللی بود. او همچنین یکی از بنیانگذاران اصلی «‌بنیان‌های تئوریک» حکومت پهلوی و از پردازشگران «داستان» پادشاهی 2500ساله ایران بود. او به درستی دریافته بود که تحکیم پایه‌های قدرت به داستان‌هایی بزرگ و پرشکوه نیاز دارد.
آدمی گریزی ندارد که با پذیرفتن و باور داشتن یک منظومه فکری که اجزای آن با یکدیگر کمابیش سازگار باشند، در برابر سؤال‌های ذهن خود پاسخگو باشد و برای زندگی خود و رفتارهای خود توجیهی به زعم خویش منطقی و عقلانی بسازد. «داستان‌ها» برای ما این مهم را به انجام می‌رسانند. هر بار که ما این داستان را برای خودمان تکرار می‌کنیم، آن‌را بیشتر باور می‌کنیم و هر چه این داستان جزئیات، قواعد و مناسک بیشتر و قانع‌کننده‌تری داشته باشد و بتواند برای واقعیت‌های روزمره ما مفید‌تر و کارآمد‌تر واقع شود، بزرگ‌تر و فراگیرتر خواهد شد.«یووال نوح هراری‌» در جلد دوم سه‌گانه خود به نام «انسان خداگونه» دلایل نیازهای روانی انسان به این داستان‌های بزرگ را به تفصیل شرح داده است. سه‌گانه هراری، خود داستانی است که درباره داستان‌های بزرگ تاریخ نگاشته شده است.