پاییز تلخ اقتصاد ایران

 علیرضا احمدی     

سال1320 درحالی آغاز شد که جهان در تب جنگ می‌سوخت و هر روز ابعاد آن گسترده‌تر می‌شد. در چنین وضعیتی اوضاع اقتصادی کشور که در میانه کشاکش متفقین و متحدین گرفتار آمده بود، متاثر از شرایط جهانی، رو به وخامت می‌نهاد. در این شرایط روز 14اردیبهشت لایحه فروش املاک زراعی و قنوات موقوفه به تصویب مجلس شورای ملی رسید و در نخستین روز خرداد نیز راه‌آهن تهران-شاهرود افتتاح شد. چند روز بعد نیز با تصویب مجلس شورای اسلامی اسکناس‌های در گردش بانک ملی تا 2هزار میلیون ریال افزایش یافت. تا این تاریخ(25خرداد) جمع اسکناس‌های منتشر شده هزار و 550میلیون ریال بود.
تابستان داغ 1320 با حمله آلمان نازی به شوروی و اعلام بی‌طرفی ایران در اول تیرماه آغاز شد. سیر تحولات ایران را وارد گردابی هایل کرده بود که دستور رضاشاه در 31مرداد برای اخراج کلیه اتباع آلمانی هم گره‌گشا نبود. عاقبت سپیده‌دم سوم شهریور فرا رسید و قوای شوروی از شمال و قوای انگلستان از جنوب ایران را مورد حمله قرار دادند. تبعات اقتصادی چنین وضعیتی برای کشور بسیار وخیم بود؛ در 4شهریور بیشتر مغازه‌ها در تهران تعطیل و مردم در تامین خواربار دچار مضیقه شدند؛ موضوعی که این روزها دیگر به دغدغه اصلی مردم کشور تبدیل شده بود.
پس از کناره‌گیری رضاشاه از سلطنت، رسیدگی به وضعیت اموال وی به اصلی‌ترین خبر اقتصادی کشور تبدیل شد. او در اصفهان و قبل از خروج از کشور تمام اموال خود را اعم از منقول و غیرمنقول در مقابل یک سیر نبات، به محمدرضا هبه کرد. موجودی نقدی رضاشاه در حساب‌های بانکی 680میلیون ریال و تعداد املاک وی متجاوز از 5200 رقبه بود.
پاییز و زمستان سخت 1320 با برخی اقدامات اقتصادی به امید خروج سریع‌تر از بحران همراه بود؛ 24مهر هیأت وزیران تصویب‌نامه‌ای درباره الغای انحصارات صادر کرد. از این تاریخ چای، قندوشکر، قماش و لاستیک و لوازم یدکی خودرو با پرداخت عوارض گمرکی قابل ورود شد. 16 آبان‌ نیز دولت سیستم جیره‌بندی را در تمام کشور اجرا کرد و به مردم کوپن داد که شامل نان، قندوشکر، چای و سایر خواربار می‌شد. در 27 اسفند هم قانون منع احتکار به تصویب مجلس شورای ملی رسید.