از 1919 تا 1320

حمیدرضا محمدی  

در مذاکرات پنهانی معاهده1919، یکی از کسانی که حضور داشت، او بود. وقتی هم که اسماعیل‌آقا سمیتقو در شمال‌غربی آذربایجان، هوا برش داشته بود، او استاندار بود. در همه شش سال دولت مخبرالسلطنه هدایت هم، او وزیر داخله بود. وقتی جنگ‌جهانی دوم هم شروع شد، رئیس‌الوزرا او بود. او بود که خیال شاه را راحت کرد، کوچک‌ترین خطری ایران را تهدید نمی‌کند و لابد خودش هم در این خیال بود که اگر نبود، وقتی سفرای روس و انگلیس، 4صبح سوم شهریور1320 به خانه‌اش رفتند و خبر از ورود متفقین دادند، متوحش نمی‌شد. همان هم شد که معزول شاه شد. 
از اینها اگر بگذریم که درباره‌اش بحث بسیار شده است، او در سال‌های سیاستمداری خود، 2قانون را به تصویب رساند که در کنار بی‌لیاقتی‌هایش، نقاطی درخشان هستند. یکی، وقتی وزیر طرق و شوارع بود، قانون تشکیلات مؤسسه راه‎‌آهن دولتی ایران را طی 9ماده در روز یکشنبه دوازدهم مرداد 1314 به تصویب مجلس دهم شورای ملی رساند که وظیفه اصلی آن، «اداره کردن بهره‌برداری راه‌آهن دولتی ایران اعم از خطوط موجوده یا خطوطی که در آینده احداث شود» بود؛ اساسی که او پایه‌اش را گذاشت و 3سال بعد به گشایش راه‌آهن در ایران انجامید؛ اگرچه متهم به ارتشا در ماجرای قرارداد با پیمانکار دانمارکی احداث راه‌آهن به نام شرکت کمپساکس (Kampsax‎) شد. 
کار دیگرش اما، وقتی وزیر پیشه و هنر بود، مصوب کردن قانون معادن در مجلس یازدهم شورای ملی بود که مشتمل بر 17ماده، در روز شانزدهم بهمن 1317صورت‌گرفت. قانونی که مصرح می‌کرد  «معدن متعلق به صاحب آن ملک است» و «حق استخراج معادن نفت و مواد نفتی و سنگ‌های قیمتی و فلزات قیمتی منحصر به دولت است» و یا آنکه استخراج، نیاز به «پروانه اکتشاف از وزارت پیشه و هنر» دارد. 
این دو قانون در آن زمان مترقی را می‌توان نقاط عطف کارنامه میرزا‌رجبعلی‌خان منصورالملک دانست.