رفتن آبه چه تأثیری بر اتحاد ژاپن و آمریکا دارد؟

شایعات درباره وضعیت سلامتی شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن هفته‌ها بود که به گوش می‌رسید. بنابراین استعفای او چندان غافلگیر‌کننده نبود؛ اما زمان اعلام این استعفا، بسیار نگران‌کننده است.
تنش‌ها در آسیا در بالاترین حد خود است. درحالی‌که جنگ تجاری آمریکا و چین اوج گرفته، چین اقدامات تحریک‌آمیز خود در شرق آسیا و به‌خصوص دریای چین جنوبی را افزایش داده است. برای نمونه، همین هفته گذشته چین 4 موشک بالستیک در دریای چین جنوبی، جایی که 6 کشور دیگر هم ادعای سرزمینی دارند، آزمایش کرد. چین همچنین با اجازه دادن به کشتی‌هایش برای تردد در آب‌های جزیره «سنکاکو» که زیرنظر ژاپن اداره می‌شود، بر تنش‌ها با این کشور افزوده است. چین این جزایر را «دیایو» می‌خواند و بر آنها ادعای حاکمیتی دارد. در کنار همه اینها، ‌سرکوب شدید در هنگ‌کنگ و تهدیدها علیه تایوان به این ترس دامن زده که در سال‌های پیش رو، ‌یک درگیری بزرگ در شرق آسیا اجتناب‌ناپذیر است.
آبه، که اخیرا به دیرپاترین نخست‌وزیر تاریخ ژاپن تبدیل شد، منبع ثبات در منطقه بود؛ هرچند رفتارهای ملی‌گرایانه موردی او گاهی با انتقادهایی مواجه می‌شد. او در سال2013 از معبدی جنجالی که به‌عنوان نماد سلطه نظامی ژاپن در جنگ جهانی دوم شناخته می‌شود بازدید کرد و باعث ناراحتی شدید چین و کره‌جنوبی شد.
به نوشته وب سایت شبکه تلویزیونی سی ان ان ژاپن در طول دوره نخست‌وزیری آبه در عزم خود برای تقویت اتحاد میان ژاپن و آمریکا هیچ تردیدی نداشت. در سال2015، او با عزم راسخ باعث تصویب قانونی جنجالی شد که تفسیری نو از بند ممنوعیت استفاده از نیروی نظامی در قانون اساسی را ارائه می‌دهد. تصویب این قانون در نهایت به ژاپن اجازه داد تا مسئولیت‌های دفاعی جمعی را قبول کند و بنابراین ارتش ژاپن این اجازه را پیدا کرد تا درصورت نیاز، به ارتش آمریکا کمک کند.
این قانون در دوران باراک اوباما تصویب شد اما وقتی دونالد ترامپ در انتخابات پیروز شد، آبه به نیویورک پرواز کرد تا به‌عنوان نخستین رهبر خارجی با رئیس‌جمهور منتخب آمریکا ملاقات کند. حتی بعد از آنکه ترامپ از توافق تجارت آزاد «شراکت دو سوی اقیانوس آرام» کنار کشید، آبه تلاش زیادی کرد تا این توافق را با حضور 11عضو باقی‌مانده به سرانجام برساند. او اعتقاد داشت که این توافق بنا بر دلایل اقتصادی و استراتژیک برای هر 2کشور بسیار مهم است. او به حفظ توافق با دیگر اعضا بسنده نکرد و موافقت کرد با دولت ترامپ روی توافق دوجانبه‌ای کار کند که محدودیت‌های زیادی نسبت به توافق اولیه داشت.
وقتی پای چین در میان است، ژاپن در وضعیت عجیبی قرار می‌گیرد. توکیو به‌شدت نگران قدرت در حال رشد چین است و به همین‌خاطر به همکاری‌های امنیتی نزدیک به واشنگتن نیاز دارد. در همین حال، ژاپن وابستگی اقتصادی شدیدی به همسایه بزرگ‌تر و ثروتمندتر خود دارد. آبه برای اینکه روابط خود با آمریکا را طوری تنظیم کند که باعث تحریک چین نشود، عملا بندبازی سیاسی می‌کرد. این بندبازی سیاسی را می‌شد در انتهای بهار دید؛ زمانی که توکیو نگرانی‌اش از اقدامات چین در هنگ‌کنگ را علنا آشکار کرد اما از امضای بیانیه مشترک با آمریکا، بریتانیا، استرالیا و کانادا که تصویب قانون امنیت ملی در چین را به منزله پایان اصل «یک کشور، دو سیستم» در چین خوانده بود، سر باز زد.
چند نام به‌عنوان جانشین‌های احتمالی آبه مطرح شده است؛ ازجمله یوشیهیده سوگا عضو ارشد کابینه، شیگرو ایشیبا وزیر سابق دفاع، تارو کونو وزیر فعلی دفاع و فومیو کیشیدا وزیر سابق امور خارجه. هر کدام از آنها که ‌ماه بعد توسط حزب لیبرال دمکراتیک انتخاب شود باید به روش مناسبی برای استیفای منافع ژاپن در صحنه جهانی دست پیدا کند و روابط متعدد و مهم ژاپن را متعادل نگه دارد. واشنگتن امیدوار است همچون دوران آبه، این تعادل به نفع آمریکا باشد. نباید فراموش کرد که شرایط همیشه اینطور نبوده است. پیش از اینکه آبه در سال2012 به دفتر نخست‌وزیری برگردد، به‌نظر می‌رسید یوکیو هاتویاما نخست‌وزیر وقت، در راستای ارتباطات نزدیک‌تر با چین در حال حرکت بود.
البته اتحاد بین آمریکا و ژاپن چنان نهادینه شده است که روابط بین 2کشور چیزی بیشتر از تمایل دولت‌هاست. برای مثال براساس پیمان چهارجانبه مشارکت‌های امنیتی، آمریکا، ژاپن، استرالیا و هند جلساتی منظم دارند و با هم  بر سر مسائل هند و پاسیفیک همکاری می‌کنند. کناره‌گیری آبه شاید هم‌اکنون چندان هشدارآمیز نباشد اما با توجه به سلطه چین در منطقه، می‌تواند در آینده ثبات شرق آسیا را به هم بزند.