ارباب کتابخانه مجلس

   حمیدرضا محمدی  

در این یکصدسال قرن سیزدهم، شاید در میان جامعه زرتشتی ‌مذهبان ایران، کسی را به تأثیرگذاری ارباب کیخسرو شاهرخ نتوان یافت. او اگرچه اهل سیاست بود و 9‌‌دوره نمایندگی جامعه زرتشتیان را در مجلس تجربه کرد و رئیس و از پایه‌گذاران انجمن زرتشتیان تهران بود، ایجاد بنیان‌های فرهنگی متعددی از جمله آرامگاه فردوسی- که منتج به هزاره فردوسی در سال1313 شد- و البته کتابخانه مجلس شورای ملی را سبب شد که شاید کمتر درباره آن صحبت شده است. برخی البته پایه‌گذار را مرتضی‌قلی‌خان صنیع‌الدوله، نخستین رئیس مجلس می‌دانند، اما مساعی ارباب شاهرخ که در دوره دوم به مجلس راه یافته بود، سبب شد تا در 18دی 1288، واژه «کتابخانه» به ماده ۱۳۵ نظامنامه داخلی (آیین‌نامه داخلی) مجلس شورای ملی اضافه ‌شود. او که همزمان، رئیس شعبه اداری و کارپرداز مجلس بود، کتابخانه را جزئی از آن دایره آورد تا خود آموزش را به‌دست گیرد زیرا در این اندیشه بود که وکلای ملت، جایی برای مطالعه داشته باشند. با وجود این و اهدای بیش از هزاروچهارصد جلد کتاب، امور اداری آن تا 16‌سال بعد به تعویق افتاد تا سرانجام، تصمیم نخست که حوضخانه برای این مهم لحاظ شود، به‌سبب محدودیت فضا و کتاب‌هایی که تا همان زمان فراهم آمده بود، کنار گذاشته شد و عمارت اصطبل و کالسکه‌خانه به کتابخانه مجلس تبدیل و با تأیید ارباب شاهرخ، میرزا یوسف‌خان اعتصام‌الملک، به ریاست آن گمارده شد. او که خود هنوز و همچنان دلسوز آن نهاد بود، در همان سال، ابزار و ادوات چاپ را از آلمان به ایران آورد و چاپخانه مجلس را هم بنا گذاشت. او چنان دلسوز بود که مورگان شوستر، مستشار آمریکایی، قلم در ستایش‌اش لغزاند که «او کسی بود که هیچ‌وقت از اوقات شبانه‌روزی، از پیشرفت مقاصد و اصلاحات مملکتی کوتاهی نمی‌نمود». ارباب شاهرخ، آخرین کسی بود که رضاشاه او را به تیغ کین خونین کرد.