سایه رقابت‌های منطقه‌ای بر سر بیروت

سیاوش فلاح پور_خبرنگار

روز گذشته محمد عبدالرحمن آل‌ثانی، وزیر خارجه قطر به‌عنوان نخستین مقام عالی‌رتبه کشورهای عربی خلیج‌فارس، بعد از حادثه انفجار بندر بیروت به لبنان سفر کرد. وی بلافاصله پس از ورود به بیروت عازم قصر بعبدا (دفتر ریاست‌جمهوری لبنان) شده و با میشل عون، رئیس‌جمهور این کشور دیدار کرد. عبدالرحمن در این ملاقات ضمن تأکید بر ضرورت برقراری ثبات سیاسی در لبنان گفت: دولت قطر در حال تهیه طرحی جامع برای کمک به اقتصاد لبنان و عبور این کشور از پیامدهای بحران انفجار بندر است.
وزیر خارجه قطر در این سفر همچنین با نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان، حسان دیاب، رئیس دولت موقت، شربل وهبه، وزیر خارجه و البته سعد حریری، رئیس جریان المستقبل دیدار کرد. علاوه بر این، بازدید فوری از بیمارستان‌های صحرایی که توسط هلال‌احمر قطر در 2منطقه از بیروت تاسیس شده نیز بخشی از برنامه سفر کوتاه عبدالرحمن به لبنان بود. قطر نخستین کشوری بود که ساعاتی پس از وقوع حادثه در بندر بیروت، ارسال کمک‌های انسانی به لبنان را آغاز کرد؛ ازجمله این کمک‌ها 2بیمارستان صحرایی با ظرفیت 500تخت و یک تیم مجهز به تجهیزات مدرن برای آواربرداری و کشف مفقودین بوده است.
از سوی دیگر، قطر در کنفرانس پاریس که به ابتکار امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه با هدف جمع‌آوری کمک‌های مالی برای لبنان برگزار شده بود نیز دست برتر را داشت؛ به‌گونه‌ای که با حکم شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر مبلغ 50میلیون ریال (معادل 13میلیون دلار) در اختیار لبنان قرار گرفت. البته باید توجه داشت که مجموعه کمک‌های جمع‌آوری شده در کنفرانس پاریس کمتر از 250میلیون دلار ارزیابی می‌شود؛ مبلغی که بدون شک هیچ تأثیر ویژه‌ای در حل بحران اقتصادی لبنان نخواهد داشت. برای فهم بهتر این موضوع کافی است بدانیم تنها خسارت‌های ایجاد شده در بندر بیروت بیش از 5میلیارد دلار ارزیابی می‌شود. تمام اینها در حالی است که لبنان پیش از حادثه انفجار بندر با بحران فروپاشی اقتصادی و ورشکستگی نظام بانکی روبه‌رو بود. در این زمینه نیز مجموعه خسارت‌های حاصل از ناکارآمدی نظام بانکی این کشور، بیش از 80میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
بنابراین روشن است که لبنان برای عبور از بحران به چیزی فراتر از کمک‌های محدود و نمایشی کنفرانس پاریس نیاز دارد. روزنامه النهار با اشاره با این موضوع می‌نویسد: جز اخذ وام از صندوق بین‌المللی پول و یا جذب سرمایه‌گذاری گسترده از سوی کشورهای عربی، راه واقع‌گرایانه دیگری برای نجات اقتصاد لبنان وجود ندارد. این در حالی است که هیچ کشوری فعلا به‌دلیل بحران‌های سیاسی لبنان و محاصره اقتصادی اعمال شده بر این کشور توسط آمریکا، حاضر به سرمایه‌گذاری در لبنان نیست و از سوی دیگر، صندوق بین‌المللی پول هم بدون تعهد به اجرای برنامه ریاضت اقتصادی شدید، وامی در اختیار لبنان قرار نخواهد داد.

از مدیترانه تا بیروت
«هم‌اکنون نبردی بزرگ برای سیطره بر منابع انرژی در مدیترانه جریان دارد؛ این نبرد دریایی به سادگی می‌تواند از طریق بیروت وارد خشکی شود»؛ این بخشی از تحلیل اخیر سالم زهران، تحلیلگر برجسته لبنانی درباره رقابت قدرت‌های منطقه برای سرمایه‌گذاری در بازسازی بندر بیروت است. در این زمینه، ترکیه نخستین کشوری بود که ضمن ارائه پیشنهادات عملی برای مهار بحران کنونی بندر (برای مثال انتقال گمرک و انبارهای بندر بیروت به بندرهای مرسین و اسکندرون ترکیه) برای سرمایه‌گذاری و حتی پیمانکاری در ساخت بندر جدید پایتخت لبنان اعلام آمادگی کرد. ترکیه هم‌اکنون برای مقابله با ائتلاف گسترده‌ای که علیه این کشور در سطح مدیترانه شکل گرفته ناچار است به بنادری در سواحل جنوبی این دریا دسترسی داشته باشد؛ سیاستی که ازجمله نتایج آن، شرکت در جنگ داخلی لیبی و حمایت از دولت وفاق ملی برای دسترسی به بندر طرابلس بوده است. بنابراین هرگونه حضور ترکیه در آینده بندر بیروت، تهدید مستقیم علیه رقبای این کشور در مدیترانه، یعنی فرانسه، مصر و یونان به شمار می‌آید. تمام اینها درحالی است که ترکیه در این میدان از حمایت مالی قطر نیز برخوردار است. در مقابل اما امارات که از متحدین فرانسه و مصر در منازعات مدیترانه به شمار می‌رود به فاصله 24ساعت پس از پیشنهاد ترکیه اعلام کرد حاضر است تمام هزینه‌های ساخت بندر جدید بیروت را تأمین کند. رقابت‌های این 2محور در لبنان به اندازه‌ای است که گفته می‌شود یکی از دلایل سفر فوری مکرون به بیروت، انتشار اخباری درباره احتمال سفر رجب طیب اردوغان به این شهر بوده است. شبکه الجزیره در گزارش خود با اشاره به این موضوع می‌نویسد: به‌نظر می‌رسد تشدید رقابت‌های این 2محور تا حدودی نزاع ایرانی-آمریکایی در لبنان را تحت‌الشعاع قرار داده است. ملاقات‎‌های مفصل مکرون با نماینده حزب‌الله در بیروت و بعد از آن، استقبال رسمی سیدحسن نصرالله از سفر مکرون را می‌توان از این منظر تحلیل کرد.

خیریه‌های کلاهبردار!
اگرچه صحنه سیاسی بیروت این روزها شاهد تحولات مهم و جنجالی است، اما وضعیت میدانی این شهر همچنان بحرانی و دردآور است؛ درحالی که هنوز آواربرداری‌ها در برخی مناطق ادامه دارد، بیش از 200هزار نفر از شهروندان بی‌خانمان هستند و البته فعالیت‌ مجموعه‌های خیریه مردمی و غیرمردمی نیز در جریان است. در این میان اما به‌تدریج موضوعی نگران‌کننده در محافل رسانه‌ای و اجتماعی لبنان مطرح شده؛ کلاهبرداری برخی سازمان‌ها و گروه‌هایی که تحت عنوان خیریه به جمع‌آوری کمک‌های مردمی مشغولند!
ماجرا از گزارش رابعه الزیات، یکی از مجریان مشهور تلویزیون OTV لبنان در منطقه جمیزه (از جمله مناطق آسیب‌دیده) شروع شد. او در این گزارش ضمن بازدید از خانه‎‌ها و محل‌های تجاری ویران شده گفت: با وجود آنکه تحت عنوان کمک به ساکنین این خیابان مبالغ هنگفتی جمع‌آوری شده اما به شهادت اهالی جمیزه، تا‌کنون هیچ گروه یا سازمانی برای کمک به آنان اقدامی نکرده است. پس از انتشار این گزارش، مجموعه اسناد و اظهارنظرهای مشابهی مبنی بر عدم‌شفافیت و کلاهبرداری تعدادی از گروه‌های خیریه لبنانی در شبکه‌های اجتماعی این کشور منتشر شد که واکنش‌های گسترده‌ای به‌دنبال داشت.
همزمان با این اخبار، نگرانی‌هایی درباره سرنوشت کمک‌های خارجی به لبنان نیز مطرح شده است. روزنامه الاخبار در این‌باره می‌نویسد: برخی دولت‌ها و گروه‌های خارجی به‌دلیل آنچه فساد دولتی در لبنان خوانده می‌شود مایلند کمک‌های خود را در اختیار سازمان‌های خیریه غیردولتی قرار دهند؛ درحالی‌که بخشی از این سازمان‌ها سابقه مثبتی در شفافیت و ارائه گزارش دقیق از عملکرد خود ندارند.