میدانگاه امیرکبیر و گسترش تعلق مکانی

مجتبی تقوی‌نژاد‌-کارشناس حوزه شهری

تصویر تهران امروز برای شهروندان با خیابان‌های پرترافیک، ساختمان‌های بلند، آلودگی هوا، معضلات شهری درهم آمیخته است. شهروندان سرگشته در این فضای بیکران و آشفته ترجیحشان این است که ایام تعطیل و اوقات فراغت خود را خارج از آن سپری کنند. اما چرا به این سطح از بیگانگی با شهرها رسیده ایم؟ شهرهای اولیه با این هدف تاسیس شدند که علاوه بر ایفای کارکردهای مسکونی، امکان‌ها و فرصت‌های بیشتری برای گسترش اقدامات و کنش‌های شهرنشینان فراهم کنند. شهرها قرار بود مازادی برای زندگی ساده روستایی خلق کنند، ماهیت و «آن» زندگی را حفظ کرده و زندگی را گامی پیش‌تر ببرند. متأسفانه در ریتم شتابان زندگی در شهرها و پیچیدگی‌های روزافزون زندگی شهری، آنچه رو به فراموشی نهاد، وجوه انسانی ارتباطات و «آن» زندگی بود. شهروندان و شهرنشینان، بیگانگانی شدند که در فضای شهری، سرگشته و شتابان در جست‌وجوی آنچه یافت می‌نشود هستند. یکی از راه‌های برقراری پیوند دوباره میان شهر با شهروندان و شهروندان با یکدیگر، بازتعریف فضاهای زیست شهری و ایجاد و گسترش حس تعلق مکانی است. توسعه نظریه «شهر انسان محور» در سال‌های اخیر، زمینه را برای گسترش، کیفی‌سازی و ساخت مکان‌هایی که کارکرد نخستین آن تسهیل تعاملات و ارتباطات انسانی باشد، فراهم ساخته است. خلق فضاهای خاطره‌ساز، ابزاری اساسی در دست مدیران شهری است تا به‌واسطه ایجاد تغییر در کالبد شهر، تغییری اساسی در تعاملات و ارتباطات انسانی و پیوند شهروندان با شهر را رقم زنند.
میادین شهری فضاهایی هستند که می‌توانند زمینه تبادل اجتماعی، مشارکت و رضایتمندی مدنی شهروندان را فراهم ‌کنند. این قبیل میدانگاه‌ها، انسان‌محور بوده و به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند تا به‌عنوان فضایی مدنی برای همه افراد قابل دسترسی باشند. میادین شهری می‌توانند فضایی پررونق باشند که موجب حضور و درنگ مردم در محیط شده و افراد را به تعامل با یکدیگر دعوت می‌کنند.
این فضاها زمینه بروز طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های رسمی و غیررسمی را فراهم می‌کنند که پشتیبان زندگی اجتماعی و فرهنگی شهروندان خواهند بود.
حال میدانگاه امیرکبیر با چنین رویکردی افتتاح شد. این میدان با مساحت تقریبی ۸۵۰۰مترمربع در محله شکوفه، حدفاصل خیابان ۱۷شهریور و خیابان شکوفه، در منطقه۱۴ زمینه‌‌ساز گسترش حضور شهروندان در فضاهای عمومی خواهد بود. طبقات زیرین این میدانگاه به‌زودی ظرفیت پارک 600خودرو را فراهم می‌سازد که در تأمین پارکینگ محله نیز نقش ایفا می‌کند. کاربری پیشنهادی اولیه برای این فضا، مجتمع‌های تجاری بود که نه‌تنها مشکلات محله را برطرف نمی‌کرد، بلکه مردم را بیش از پیش از محله خود بیگانه‌تر می‌کرد. درنتیجه مطالعات و سنجش فرصت‌های موجود در محله، فضای رها شده و کارگاهی تونل امیرکبیر به میدانگاه شهری تبدیل شد که روز گذشته به بهره‌برداری رسید. این میدانگاه با اولویت فعالیت‌های فرهنگی، ورزشی و تفریحی، زمینه فعالیت رده‌های مختلف سنی و تمام اقشار جامعه را فراهم می‌آورد تا دلیلی بر آسایش و آرامش شهروندان و تقویت احساس تعلق جمعی به محله باشد. شهرداری تهران با تقویت نگاه انسان‌محور تلاش دارد که حق مردم بر شهر را بیش از پیش محقق کند. مکان‌هایی که مردم بتوانند در آن پیاده‌روی کنند، بایستند، بنشینند و در فعالیت‌های ورزشی و فرهنگی مشارکت کنند. میادین موفق شهری در تمام کشورهای جهان، تجربیات اجتماعی با دوام و ارزشمند را تقویت می‌کنند.
توجه به امکان حضور شهروندانی با سنین متفاوت در میادین شهری اهمیت بالایی دارد. کودکان حق بازی، تفریح و فعالیت‌های فرهنگی دارند. بازی برای رشد کودکان، از کسب مهارت‌های اجتماعی تا مقابله با بحران‌های عاطفی اهمیت دارد.
با افزایش شهرنشینی، کودکان فرصت‌های کمتری نسبت به نسل‌های گذشته خود دارند تا در فضای آزاد بازی کنند و محیط طبیعی را تجربه کنند. فضاهای عمومی باکیفیت می‌توانند به پرکردن این فاصله کمک کنند و کودکان را برای تفریح، ورزش و یادگیری آماده کنند. این میادین فرصتی برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌کنند که یکدیگر را ببینند و بازی کنند و احساس کنند که در قلب یک جامعه قرار دارند و به این واسطه پیوندهای محلی در آنها تقویت شود.
موفقیت یک میدانگاه اجتماعی یا خیابان اجتماعی فقط در دست طراح شهری یا معمار آن نیست. مردمی که از این میدانگاه‌ها استفاده می‌کنند باید با حضور خود آن را مدیریت و از آن خود ‌کنند. باید تسلط افراد مسن در اوایل روز، کودکان و نوجوانان در میانه روز و جوانان شبانه و بدون توجه به هویت قومی و جنسیت خود بر این میادین به‌رسمیت شناخته شود. باید پذیرفت شهروندان گمشده در این شهر بیکران، درپی مکانی برای تعلق‌اند؛ زمینه‌ساز این تعلق باشیم.