محرم امسال بسیاری از مراسم مذهبی و عزاداری‌ها به شکل مجازی برگزار می‌شود
حسینیه مجازی به وسعت ایران
نیلوفر ذوالفقاری
شهر سیاه‌پوش عاشوراست. عزادار سالار شهیدان(ع) و یارانش. دوباره پرچم‌های سیاه و دوباره شور و نوای یا حسین(ع) در گوش شهر پیچیده، اما انگار قرار است امسال ماه عاشقان حسین(ع) شکل متفاوتی داشته باشد. هفت ماهی می‌شود که کرونا مهمان ناخوانده شده و با حضورش همه جنبه‌های زندگی روزمره را تغییر داده است. حالا که قرار است برای حفظ جان و سلامت خود و عزیزانمان، از شرکت در تجمعات خودداری کنیم، حتما نگران چگونگی برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم شده‌ایم. اما عزای حسین(ع) در همه فراز و نشیب‌های تاریخ تعطیل نشده و برقرار بوده است، امسال هم در روزگار کرونا، عزاداری محرم را به شکل متفاوتی در فضای مجازی برگزار می‌کنیم. در این گزارش درباره عزاداری، هیئت‌ها و حسینیه‌های مجازی حرف می‌زنیم، درباره عزادارانی که هرچند این بار به شکلی دیگر کنار هم قرار می‌گیرند، اما دل‌هایشان روانه کربلاست.
یزدی‌ها و نخل‌برداری در فضای مجازی
فرقی نمی‌کند در کدام شهر بزرگ یا روستای کوچک و دورافتاده باشیم، مراسم عزاداری محرم هر سال در بزرگ‌ترین حسینیه شهر تا کوچک‌ترین تکیه روستا با شور و علاقه برگزار می‌شود. اما بعضی شهرها آیین‌های سنتی مخصوصی برای عزاداری دارند که معروف شده است. عزاداری یزدی‌ها از همین دسته است. از مراسم «بهرشهید» که در ندوشن از 10روز مانده به محرم شروع می‌شود، حضور مردم در کوچه‌ها و محله‌ها در مراسم «پرسه» 2روز مانده به محرم تا سینه‌زنی و نخل‌برداری معروف یزد، عزاداری اهالی این استان هر سال افراد زیادی را به آنجا می‌کشاند. اما امسال یزدی‌های مومن و عزادار، قبل از همه اعلام کردند که قصد دارند برای حفظ جان هموطنان، مراسم عزاداری را به شکل مجازی برگزار کنند. قرار است با گردشگران خارجی که سال‌های قبل در مراسم عزاداری محرم یزد شرکت کردند، ارتباط مجازی برقرار شود تا تجربه‌ها و بازخوردهای حضور آنها در مراسم، از زبان خودشان در فضای مجازی شنیده شود. آداب و رسوم عزاداری یزد، قرار است با هشتگ «محرم را مجازی ببینیم» در فضای مجازی به نمایش درآید. یزدی‌ها از مدتی قبل تولید محتوا در این زمینه را شروع کرده‌اند تا آداب عزاداری در 13محله را به کاربران فضای مجازی معرفی کنند.
روضه‌خوانی در وبلاگ
در چند سال اخیر با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی بیشتر مردم به فضای مجازی، افراد یا گروه‌های مختلف با ساختن سایت و وبلاگ در این فضا به نشر مطالب مختلف در ماه محرم پرداخته‌اند و از اینترنت به عنوان وسیله‌ای برای تبدیل کردن محیط به فضایی عاشورایی استفاده کرده‌اند. اما یکی ازجدیدترین مدل‌های برپایی هیئت و برگزاری مراسم عزاداری که اخیرا به‌وجود آمده، برگزاری مراسم در وبلاگ است. در این نوع عزاداری، تعدادی وبلاگ که با یکدیگر مرتبط هستند با هم قرار می‌گذارند که هر روز یا هر شب در ساعت مشخصی در وبلاگ یکی از این گروه حاضر شده و به مراسمی که او در وبلاگ خود اعم از سخنرانی، سینه‌زنی و غیره برگزار و پخش می‌کند، گوش دهند. در این نوع عزاداری که جدول ساعت برگزاری هیئت از چند روز قبل منتشر می‌شود، صاحبان وبلاگ‌ها که برگزار‌کنندگان این مراسم هستند، موظفند از قبل اعلام کنند که در روز برگزاری هیئت در وبلاگ شخصی خود، چه روضه‌ای برای دیگر مراجعه‌کنندگان برگزار خواهند کرد، هرچند معمولا سخنران و مداح یا مرثیه‌خوان را از قبل اعلام نمی‌کنند. این اقدامات باعث شده منتقدان همیشگی فضای مجازی، اتفاقات مثبت این فضا را هم شاهد باشند و ببینند که درصورت برنامه‌ریزی و فرهنگسازی، چقدر می‌توان از این فضا به شکل مفید استفاده کرد.
نهادها دست به‌کار شده‌اند
برای اینکه برگزاری مراسم مذهبی در فضای مجازی شکل رسمی و منسجمی داشته باشد، نهادهای فرهنگی مختلفی از مدت‌ها قبل با توجه به شرایط موجود، برنامه‌ریزی‌های لازم را آغاز کرده‌اند. سازمان تبلیغات اسلامی با راه‌اندازی سامانه‌ای برای قرارگرفتن تولیدات مذهبی هیئت‌ها و اشخاص با رویکرد ماه محرم، امکان دسترسی آسان به محتوای مطلوب را برای سایر فعالان فضای مجازی فراهم کرده است. همچنین مرکز ملی فضای مجازی، هماهنگی‌های لازم برای اطلاع‌رسانی درخصوص این بانک محتوایی و سرویس‌های فعال در این حوزه را توسط سازمان صداوسیما انجام خواهد داد. مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی قم نیز طرح «فراخوان ایده‌های عاشورایی در فضای مجازی» را با درنظر گرفتن تدابیر و پیش‌بینی‌های لازم درخصوص اطلاع‌رسانی گسترده و تخصیص جوایز معنوی ارزنده پیگیری کرده است. آستان قدس رضوی هم آرشیو جامع و تولیدات خود را در این رابطه در اختیار فعالان فضای مجازی قرار داده است. همچنین تولیدکنندگان برنامه با موضوع محرم می‌توانند از فضای حرم مطهر رضوی برای برنامه‌سازی استفاده کنند. مسئولان اعلام کرده‌اند که همه ظرفیت‌های بخش خصوصی و سرویس‌های محتوایی کشور در فضای مجازی به‌ویژه vodها نیز در این امر مشارکت فعال و گسترده خواهند داشت. ایجاد فضایی تعاملی میان هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری برای ارائه و اجرای این دستورالعمل‌ها به عنوان موضوعی مهم، باید مورد توجه تمامی نهادها و سازمان‌های فعال در حوزه سلامت و مذهب قرار گیرد تا این مراسم مجازی به تجربه‌ای قابل‌قبول تبدیل شود.
تجربه مراسم آنلاین در ماه رمضان
اوایل ورود کرونا به کشور، تصوری از اینکه قرار است تا چه زمانی درگیر این ویروس و تبعات آن باشیم، نداشتیم، اما کم‌کم باور کردیم که این بیماری تا مدت‌ها دست از سرمان برنخواهد داشت و این ما هستیم که ناچاریم سبک زندگی خودمان را تغییر دهیم. تجربه موفق برگزاری مراسم آنلاین در‌ماه رمضان و شب‌های قدر، این امید را به ما می‌دهد که می‌توان مراسم عزاداری محرم را با همان کیفیت سال‌های گذشته از طریق بسترهای مجازی برپا کرد. شب‌های قدر امسال درهای حرم‌های مطهر، مساجد و مراکز مذهبی بسته بود و مومنان با اینکه دلشان پر می‌زد در کنار هم به نیایش و دعا بپردازند، در خانه ماندند و به شکل مجازی در مراسم مختلف حضور پیدا کردند. این تجربه و کیفیت آن نشان داد می‌توانیم در ماه محرم هم آن را تکرار کنیم. خیلی از هیئت‌های قدیمی هم با این روش هم‌قدم شده‌اند؛ مثلا هیئت سبز قبای دزفول اعلام کرده، حتی اگر همه هیئت‌ها مراسم داشته باشند، محرم امسال هیچ برنامه‌ای ندارد. مراسم این هیئت دهه اول محرم با حضور مداح مراسم از اینستاگرام به صورت زنده پخش می‌شود و درهای حسینیه بسته است. نذورات هم به صورت بسته‌های مواد غذایی خام بین مستمندان تقسیم می‌شود. چراغ مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) حتی با وجود شیوع ویروس کرونا هم خاموش
نخواهد شد.
حسینیه تلویزیونی
آن طور که مسئولان صدا و سیما اعلام کرده‌اند، محدودیت‌های کرونایی باعث شده نقش این رسانه در برگزاری برنامه‌های ویژه ماه محرم پررنگ‌تر از قبل شود. صدا و سیما کلیدواژه محتوایی «صبر» و «ثبات قدم» که براساس تأکید رهبر انقلاب در روز عید قربان انتخاب شده را، محور برنامه‌های فرهنگی خود در محرم قرار داده است. نکته بعدی که به صورت ویژه برای آن برنامه‌ریزی شده است توجه به نذورات معنوی در ماه محرم است که این هم از محورهای برنامه‌سازی در این ایام است که براساس آن پویش «نذر حسین(ع)» راه‌اندازی و با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی طراحی شده است. همچنین پویش «هر خانه یک حسینیه»، جزو برنامه‌هایی است که قرار است از صدا و سیما شاهد آن باشیم. مهم‌ترین برنامه صدا و سیما «حسینیه تلویزیونی ایران» است؛ تمام شبکه‌های سیما یک جدول پخش مجازی دارند و از ساعت ۱۷ عصر تا حدود یک بامداد، هر شبکه‌ای رأس ساعتی یک هیئت تلویزیونی را روی آنتن می‌برد. برنامه شامل مداحی و سخنرانی می‌شود و هر آنچه در هیئت‌ها رخ می‌دهد در این هیئت مجازی هم اتفاق می‌افتد. آنطور که در خبرها اعلام شده، تیم‌هایی هم به کربلا اعزام شده‌اند تا عزاداران حسینی که امسال امکان حضور در بین‌الحرمین را نداشته‌اند، سرزمین عشق را از قاب تصویر تماشا کنند.
60 شب، 60 منبر در اردبیل
هر سال مراسم عزاداری ماه محرم در اردبیل با شور و گرمی فراوانی برگزار می‌شود و این شهر هم جزو شهرهایی است که معمولا در این ایام گردشگران مذهبی برای شرکت در مراسم عزاداری و دیدن آیین‌های سنتی، راهی آنجا می‌شوند. اما امسال اردبیلی‌ها هم اعلام کرده‌اند قصد دارند برنامه‌های متنوع مجازی را، جایگزین جمع پرشور هیئتی کنند. هرچند شهر را با نصب پرچم‌ها و المان‌ها سیاه‌پوش و محرمی کرده‌اند، اما قرار نیست فعالیت هیئت‌ها و حسینیه‌ها مثل سال‌های قبل باشد. «هر خانواده یک هیئت، هر خانواده یک پرچم»، عنوان مسابقه‌ای است که قرار است اردبیلی‌ها در فضای مجازی برگزار کنند. فرهنگسراهای اردبیل پخش زنده مراسم عزاداری را در صفحات مجازی خود برعهده گرفته‌اند. یکی دیگر از برنامه‌های فرهنگی اردبیلی‌ها در این ایام، برنامه «60شب، 60منبر» است. قرار است روحانیان، واعظان و مداحان حسینی در قالب این برنامه مراسم مذهبی را به شکل مجازی برای عزاداران حسینی برگزار کنند.
سامانه‌ای متفاوت برای عزاداری
هیئت آنلاین برای بسیاری از هیئتی‌ها نام آشنایی است، سامانه‌ای که با فعالیت منسجم و حرفه‌ای، امکان عزاداری، شرکت در مراسم مذهبی، زیارت مجازی و بسیاری فعالیت‌های فرهنگی را در بستر فضای مجازی فراهم کرده است. وقتی وارد این سامانه شوید، می‌توانید از میان برنامه‌های متنوع آن دست به انتخاب بزنید. هیئت‌های مذهبی مختلف در این سامانه، حساب کاربری مشخصی دارند و سخنرانی‌ها و عزاداری‌های خود را از این طریق به شکل زنده پخش می‌کنند. هدف فعالیت این رسانه تسهیل دسترسی به محتواهای مذهبی و رویدادهای زنده در زمان شیوع کروناست. تا به حال بیش از 400هیئت در این سامانه ثبت‌نام کرده‌اند و این یعنی در هر ساعت از شبانه‌روز، می‌توان در این فضا در مراسم‌های مذهبی مجازی شرکت کرد. یکی از بخش‌های جالب این سامانه، حرم آنلاین است که امکان زیارت از صحن‌های مختلف حرم رضوی و البته، حرم‌های مطهر کربلا را برای عاشقان حسین(ع) فراهم کرده است. به این ترتیب می‌توانید در روزگار محرومیت از زیارت، روحتان را راهی حرم‌های مطهر کنید و از تجربه زیارت مجازی لذت ببرید.
عزاداری هیئت‌ها در تلویزیون اینترنتی
یکی دیگر از خلاقیت‌های صورت گرفته برای محرم پیش‌رو، راه‌اندازی نخستین تلویزیون اینترنتی هیئت‌هاست. «محفل» به عنوان نخستین و تنها تلویزیون اینترنتی هیئت‌ها همه خدماتش را به‌طور رایگان به مخاطبانش ارائه می‌کند و به دنبال آن است که به عنوان یک شبکه مردمی، خوراک محتوایی خود را از طریق محفل‌های مردمی تأمین کند بنابراین همه مجالس، هیئت‌ها، حسینیه‌ها و مساجد می‌توانند به صورت رایگان از این شبکه استفاده کنند. محفل به‌صورت بیست و چهار ساعته پخش برنامه خواهد داشت، ضمن آنکه مخاطبان امکان دسترسی به آرشیو مورد علاقه خود را دارند و این فرصت خوبی برای افراد و خانواده‌هاست که با اتصال به فضای هیئت‌ها از مجالس مختلف در سراسر کشور در هر ساعت از شبانه‌روز، بهره‌مند شوند. هیئت‌ها می‌توانند ضمن اعلام برنامه‌های خود برای اطلاع‌رسانی در شبکه محفل، فایل تصویری یا صوتی مراسم خود را برای پخش در اختیار این تلویزیون اینترنتی قرار دهند یا درخواست خود برای پخش زنده را به این شبکه اعلام کنند تا پس از بررسی‌های فنی امکان پخش زنده برای آنها فراهم شود. این شبکه امکان پخش همزمان برنامه‌ها از صفحات مجازی هیئت‌ها را نیز فراهم کرده است.
با برنامه‌های موبایلی محرمی عزاداری کنید
امسال که امکان شرکت در مراسم عزاداری در هیئت‌ها و حسینیه‌ها مثل سال‌های قبل فراهم نیست، نصب برنامه‌های موبایلی طراحی شده برای عزاداری مجازی می‌تواند گزینه خوبی برای ماه محرم باشد. بعضی از این برنامه‌ها و امکانات آنها را با هم مرور می‌کنیم.
هم‌نوا، برنامه نواهای مذهبی
بیش از 50هزار مداحی محرم، صدها سخنرانی‌های مذهبی، ویدئوی نواهای مذهبی مجالس سوگواری و پادکست‌های مذهبی، امکاناتی است که برنامه هم‌نوا در اختیار شما می‌گذارد. می‌توانید در این برنامه آرشیو خودتان را شخصی‌سازی کنید، بخش‌های مختلف را دسته‌بندی کنید و به شکل آفلاین هم از برنامه‌ها استفاده کنید.
نینوا
نینوا یک اپلیکیشن جامع برای پخش آنلاین و دریافت فایل‌های صوتی و تصویری است که می‌خواهد سهمی کوچک در ترویج فرهنگ عاشورا داشته باشد .بیش از 25هزار فایل صوتی و تصویری در مداحی، قرآن، ادعیه و وعظ از بیش از 101مداح و قاری و سخنران به 5زبان عربی و فارسی و ترکی و انگلیسی و اردو در این برنامه قابل دسترسی است.
تکیه
نرم‌افزار تکیه یکی از به‌روزترین و جامع‌ترین اپلیکیشن‌های ماه محرم است که به صورت آنلاین آخرین ویدئو و صوت‌های مداحان و سخنرانان مطرح کشور را در اختیار کاربران قرار می‌دهد. این نرم‌افزار شامل بانک کاملی از اشعار حسینی، پاسخ به شبهات، منتخب ادعیه و معرفی یاران امام حسین(ع) است که کاربران بدون دسترسی به اینترنت می‌توانند از آنها استفاده کنند.
اپلیکیشن محرم
اپلیکیشن محرم به شما این امکان را می‌دهد که به فهرستی از دعاها، زیارت‌نامه‌ها، اعمال مذهبی و فایل‌های مداحی دسترسی داشته باشید. پس از نصب برنامه کاربردی محرم، صفحه‌ای باز می‌شود که بخش‌هایی چون دعا، زیارت، مداحی، اعمال مذهبی، شرح واقعه عاشورا و تاسوعا و... در آن دسته‌بندی شده است. با انتخاب هر یک از بخش‌ها به بخش مورد نظر هدایت می‌شوید.
حسین، برنامه جامع محرم
یکی از جامع‌ترین نرم‌افزارهای محرمی، «حسین» نام دارد. اعمال ماه محرم و صف زیارات مخصوصه و زیارت عاشورا با صوت، زیارات مطلقه، آثار زیارت، آداب زیارت، اشعار ناب محرم، آموزش مداحی، متن روضه، بانک اشعار، نوحه، مداحی آنلاین، احادیث معصومین، کتاب‌های جامع محرم و معرفی اصحاب، فرزندان و یاران عاشورایی امکاناتی از این برنامه هستند.
علم عزا
اپلیکیشن عَلَم عزا یکی از جامع‌ترین برنامه‌هایی است که برای ماه محرم ساخته شده است که شامل هزاران هزار مداحی، سخنرانی، نماهنگ و... با به‌روزرسانی روزانه در دسته‌بندی‌های مختلف است. همچنین دارای زیارت عاشورا (10مداح) و پخش زنده حرم امام‌حسین(ع) و کربلا (6دوربین)، بخش دلنوشته‌ها با امکان ارسال دلنوشته‌های خود، پیامک‌های محرمی و اشعار حسینی است.
