معاینه فیلم‌ها توسط شهربانی

  سعید مروتی 

نخستین مقررات سانسور، سال ۱۳۰۹ تدوین شد که به موجبش مدیران سینماها موظف بودند از بلدیه جواز نمایش فیلم دریافت کنند. یک سال بعد حکومت، واردات فیلم، دوربین فیلمبرداری و عکاسی و رادیو را منوط به دریافت مجوز کرد. خروج فیلم و عکس‌هایی که در داخل کشور گرفته شده بود نیز نیازمند اجازه نظمیه بود. پیش از اینها هم البته سانسور براساس قواعد نانوشته اعمال می‌شد؛ سانسوری که هم سیاسی بود هم اخلاقی.
در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۱۷ هیأت وزیران به ریاست محمود جم، نخست‌وزیر، آیین‌نامه فیلمبرداری، عکسبرداری، نقاشی و طراحی را تصویب کرد. نگرانی برای تصویری که خارجی‌ها از ایران ارائه می‌دهند و کنترل هر آنچه در قالب تصویر ثبت و ضبط می‌شود در این آیین‌نامه موج می‌زند؛ آیین‌نامه‌ای که سختگیرانه‌تر، مدون‌تر و گسترده‌تر از مقررات پیشین بود و به تعبیر حمید نفیسی، این مقررات الگویی برای همه قوانین بعدی سانسور فراهم کرد:
اتباع داخله و خارجه که قصد برداشتن فیلم در کشور شاهنشاهی داشته باشند، باید قبلا تقاضانامه خود را به اداره شهربانی تسلیم کنند. در این تقاضانامه، باید نام، نام خانوادگی، شماره شناسنامه، شماره مجوز یا شماره گذرنامه خود را قید کنند؛ به علاوه باید شغل و عنوان، هدف از فیلمبرداری، نوع و اندازه دوربین و مکان‌های مورد فیلمبرداری را مشخص سازند.
پس از گرفتن پروانه با همراهی یا نظرات مأموران مربوطه فیلمبرداری کنند.
کسی حق ندارد بدون داشتن پروانه اداره شهربانی از معابر، خیابان‌ها، عمارت، باغ‌های ملی، دورنماها، سایر مناظر، بنادر، کشتی‌های تجاری، کارخانجات و نماهای ظاهری یا داخلی ابنیه و آثار تاریخی و مذهبی، عکسبرداری و فیلمبرداری کند.
فیلمبرداری و عکسبرداری و نقاشی و طراحی از قلاع و استحکامات و مواقع بنگاه‌های ارتشی و متعلقات آن مطلقا ممنوع است. فیلمبرداری و عکسبرداری و نقاشی و طراحی از آنچه برخلاف مصالح و حیثیات شئون کشوری است مطلقا ممنوع است.
همه دستگاه‌های فیلمبرداری که همراه مسافر وارد مرز می‌شود باید توسط گمرک مرزی سرب‌شده و تحویل خود مسافر شود. گمرک مرزی باید در گذرنامه مسافر، نوع و مشخصات و شماره و اظهارنامه گمرکی مسافر را درج کند. اگر مسافر قصد فیلمبرداری داشته باشد، بعد از تحصیل پروانه شهربانی و انجام مقررات گمرکی سرب را برداشته و مبادرت به فیلمبرداری کند.
پس از انجام فیلمبرداری همه فیلم‌ها باید برای معاینه تسلیم اداره کل شهربانی شود که پس از بازرسی پروانه لازم صادر شود و هیچ‌گونه فیلمی که در کشور شاهنشاهی برداشته می‌شود بدون اجازه شهربانی نباید از مرز خارج شود.