رونق دختر لر، کسادی حاجی آقا آکتور سینما

سعید مروتی 

«دختر لر» محصول استودیو امپریال فیلم بمبئی، از همان ابتدا با هدف اکران در ایران تولید شده بود. به گفته سپنتا، اردشیر ایرانی مدیر امپریال فیلم پس از اطمینان خاطر از رونق سینما در ایران، حاضر به تولید دختر لر می‌شود. فیلمی که در تیتراژ نام اردشیر ایرانی به‌عنوان رژیستور ثبت شده و احتمالا همه امور تکنیکی فیلم بر عهده او بوده و سپنتا را می‌توان کارگردان هنری فیلم دانست. سپنتا به‌عنوان نماینده امپریال فیلم، نسخه‌ای از دختر لر را از طریق بوشهر به تهران می‌آورد. فیلم در مهر‌ماه به تهران می‌رسد و مذاکرات سپنتا با مدیر سینما مایاک موفقیت‌آمیز از کار درمی‌آید و در کمتر از 2 ‌ماه بعد نخستین فیلم ناطق فارسی روی پرده می‌رود. درفیلم دختر لر جعفر مأمور دولت بعد از آشنایی با گلنار، گرفتار راهزنی به نام قلی‌خان می‌شود. جعفر و گلنار هر دو اسیر قلی‌خان می‌شوند و در یک درگیری در نهایت جعفر موفق می‌شود قلی‌خان را از پا دربیاورد. تقابل مأمور دولت با راهزن‌ها، تلاش رضا شاه برای حاکمیت دولت مرکزی و سرکوب اشرار و گردنکشان و البته عشایر و هر فردی که مدعی حکومت محلی بود، را یادآور می‌کرد. ظاهرا دختر لر با سکانس فرار جعفر و گلنار به بمبئی به پایان می‌رسیده ولی صحنه‌ای برای اکران ایران به فیلم اضافه شده که در آن جعفر با مطالعه روزنامه‌ای از ترقی‌های کشور ایران آگاه و تصمیم به بازگشت می‌گیرد. دختر لر با این پایان و البته مقدمه‌ای که در آن اردشیر ایرانی تماشاگران را به تماشای فیلم دعوت می‌کند، از 30 آبان در سینما مایاک تهران اکران می‌شود. استقبال مردم تهران از نخستین فیلم ناطق فارسی، همه را غافلگیر می‌کند. فیلم 37 روز در سینما مایاک روی پرده است و در نهایت به‌دلیل قرارداد صاحب سینما با فیلم‌های دیگر از پرده پایین می‌آید تا سینما سپه اکرانش را آغاز کند. دختر لر در سینما سپه 3 ‌ماه به نمایش درمی‌آید. از ابتدای ورود سینما به ایران هیچ فیلمی مثل دختر لر با اقبال عمومی مواجه نشده بود و این موفقیت گیشه‌ای دختر لر زمینه تولید فیلم‌های بعدی سپنتا را در هندوستان فراهم کرد. بازتاب رسانه‌ای فیلم هم مثبت بود. بیشتر مقالات درباره فیلم لحن مثبت داشتند. معدود نوشته‌های منفی هم ظاهرا کار رقبا بود که با هزار مصیبت در داخل فیلم صامت ساخته بودند و حالا نخستین فیلم ناطق آنها را نگران کرده بود. به‌خصوص اینکه مردم انگار از تماشای دختر لر سیر نمی‌شدند. اینطور که مخبر روزنامه اطلاعات گزارش کرده اقبال عمومی با گذشت بیش از 50 روز از آغاز اکران همچنان فوق‌العاده بوده: «با اینکه فیلم مزبور چندین شب در سینما دیده‌بان (مایاک) نشان داده شد، معهذا هر روز جلوی سینما ازدحام عجیبی برای دیدن این فیلم هست.»(اطلاعات، ۲۱ دی ۱۳۱۲)
فیلم در اکران‌های بعدی‌اش هم مورد توجه قرار می‌گیرد. آنقدر که به پشتگرمی این بازار فوق‌العاده، مقدمات تولید فیلم بعدی سپنتا هم به‌سرعت در هندوستان فراهم می‌شود.
آوانس اوگانیانس با تجربه «آبی و رابی» و راه‌اندازی مدرسه آرتیستی سینما و با امیدها و آرزوهای فراوان، «حاجی آقا آکتور سینما» را کلید زد. سرمایه فیلم با عرضه 40 سهم 50 تومانی تامین و بیشترین سهم هم از آن سرهنگ مقاصد‌زاده فروزین شد. بقیه سهامداران هم عوامل فیلم، ازجمله خود آوانسیان بودند. با دوربینی قدیمی و امکانات اندک داستان رژیستوری که به‌دنبال سوژه می‌گردد، جلوی دوربین رفت. ماجرای حاجی آقایی که مخالف بازیگر شدن دخترش است و وقتی خودش سوژه رژیستور می‌شود و استقبال مردم را می‌بیند دست از مخالفت برمی‌دارد. حاجی آقا آکتور سینما درباره ورود پدیده‌ای مدرن به جامعه‌ای سنتی است و از آن به‌عنوان نخستین فیلم روشنفکرانه سینمای ایران یاد می‌شود. فیلم بعد از موفقیت دختر لر روی پرده می‌آید و شکست می‌خورد. در بیشتر مقالات و نوشته‌های مطبوعات به امکانات اندک سازندگان فیلم اشاره شده. علت نفروختن فیلم، صامت بودن و تصاویر رنگ و رو پریده‌ای بود که نمی‌توانست تماشاگری که دختر لر دیده بود را جذب سالن سینما کند. حاجی آقا آکتور سینما شکست خورد و سرهنگ مقاصدزاده، که ۶۰۰ تومان سرمایه گذاشته بود، جای طلبش هر آنچه در دفتر اوگانیانس، پرسفیلم یافت برداشت و برد.