نگاه ماتریالیستی به جهان

 منیره مولایی  

تقی ارانی که از پایه‎گذاران تفکرات مارکسیستی در ایران بود، از 1301تا 1308در آلمان به سر برد و در همان‎جا هم در رشته فیزیک موفق به اخذ درجه دکتری شد و هم به فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی رو‌آورد. او از نخستین سال ورودش به ایران با روشنفکران برجسته‌ای همچون نیما یوشیج و احمد کسروی ارتباط برقرار کرد و با تدریس در دبیرستان‌های شرف، ثروت، معرفت و مدرسه صنعتی و تماس روزانه با دانش‌آموزان و دانشجویان در جهت روشنگری کوشید. وی در این دوران کتاب‌ها و رساله‌هایی را که در برلین منتشر کرده بود چاپ کرد و گاه حتی مواد درسی و آموزشی مورد نیاز محصلان بی‌بضاعت را به خرج خود فراهم‌می‌ساخت. مجله «دنیا» که در اول بهمن 1312منتشر شد، یکی از جنبه‌های بارز مبارزه ارانی و عرضه نگرشی جدیدی در سپهر سیاسی ایران بود. در سرمقاله‌ شماره نخست مجله «دنیا» نوشته شده بود: «دنیا، در مسائل علمی، صنعتی، اجتماعی و هنری (صنایع ظریفه) از نظر اصول مادی بحث می‌نماید و این اصل روال تاریخی آن را واضح می‌کند. دنیا و ایران نیز [که] جزئی از آن است دائما در تغییر و از حیث تمدن رو به تکامل است. در این سیر ترقی ایران هم به‌دنبال اروپا و آمریکا می‌رود و این خود اجبار تاریخی است. باید هم همینطور باشد. و همینطور هم هست. هر قدر هم یک مشت افیونی یا کهنه‌پرست و مرده‌پرست فریاد کنند ما این اروپایی را نمی‌خواهیم؛ ما طرفدار سیر قهقرایی هستیم؛ تمدن قدیم هند و ایران مافوق تمدن ها بود؛ برای ما صدای بلبل و بوی گل و آبِ رکن‌آباد و گلستان سعدی، خط نستعلیق، شفای بوعلی سینا و مسافرت با کاروان و غیره مافوق درجات تمدن است، باز هم کنسرت امثال بتهون، عطر کارخانه کوتی، گل‌خانه‌های علمی، کتبی مانند رمارک، خط لاتین و ماشین‌تحریر، علوم و نظریات جدید مانند فرضیه نسبی، اسلوب دیالکتیک، بالاخره اتومبیل، رادیوم، ائروپلان و غیره وارد این سرزمین شده، تمام مقدسات آنها را به پشت موزه‌ها خواهد راند. اما تمدن اروپایی خود دچار بحران و تضادهاست. اصول مادی در اروپا می‌خواهد به علوم و صنایع و اجتماعات و هنرها یک هارمونی و هم‌آهنگی بدهد. طبیعی است این فکر نیز مانند سایر آثار و تمدن اروپایی به ایران نفوذ خواهد کرد.» ایرج اسکندری که بعدها دبیر اول حزب توده شد و بزرگ علوی از نویسندگان نامدار ادبیات مدرن ایران که او نیز به عضویت حزب توده درآمد، همکاران ارانی در انتشار دنیا بودند. دنیا در دوره نخست فعالیتش از 1312تا 1314و در دوره دوم از 1339تا 1352منتشر شد. ارانی در نهایت، پس از تحمل شکنجه‌های بسیار در زندان، با سمی که زندانبانانش به او خوراندند، در 14بهمن 1318، در 36سالگی از دنیا رفت.