انقباض تولید با کمبود و گرانی مواداولیه

کرونا، تحریم و محدودیت در واردات، به کمبود و گرانی مواداولیه و تجهیزات موردنیاز تولید دامن زده و چشم‌انداز فعالیت‌های اقتصادی را مبهم کرده است. فعالان اقتصادی، قدرت برنامه‌ریزی خود را تحت‌تأثیر برخی تحولات اقتصادی ازجمله مسائل حوزه تأمین نهاده‌های تولید از دست داده‌اند و بازتاب نظرات آنها در شاخص مدیران خرید (PMI) موسوم به شامخ، به افول این شاخص آینده‌نگر منجر شده است. به گزارش همشهری، شاخص مدیران خرید (PMI) که در ایران تحت عنوان شامخ منتشر می‌شود، شاخصی آینده‌نگر و بیانگر انتظارات فعالان اقتصادی از وضعیت آینده است که با اعداد صفر تا 100، دورنمای تخمینی فعالیت‌ها را نشان می‌دهد. در این شاخص عدد50، مرز میان رونق و رکود و وضعیت خنثی تلقی می‌شود و ارقام بالاتر نشانه انبساط و رونق و ارقام پایین‌تر نشانه انتظارات رکودی و انقباضی است.
مرکز پژوهش‌های اقتصادی اتاق ایران، دهمین دوره شامخ کل اقتصاد مربوط به تیرماه1399 را با هشدار دوباره نسبت به کمبود و افزایش قیمت خرید مواداولیه و لوازم موردنیاز تولید منتشر کرده است. در تیرماه امسال شامخ کل اقتصاد به 45.47واحد رسیده که نسبت به‌ ماه قبل 2.93واحد معادل 6.42درصد افت کرده و مانند 4‌ماه گذشته، کمبود و رشد قیمت خرید مواداولیه و لوازم موردنیاز تولید یکی از اصلی‌ترین عوامل افت این شاخص بوده است.

زنگ خطر افول اقتصاد
بررسی گزارش شاخص مدیران خرید (PMI) اقتصاد ایران در تیر1399 نشان می‌دهد عدد شامخ کل اقتصاد به 45.47واحد رسیده و اکثر بنگاه‌های اقتصادی، وضعیت فعالیت خود را نسبت به خرداد1399 تا حدودی بدتر گزارش داده‌اند. طبق نظرسنجی انجام‌شده از بنگاه‌های اقتصادی کشور در تیرماه، کل زیرشاخص‌های اصلی محاسبه‌شده در شامخ زیر 50 بوده‌اند، این روند نشان می‌دهد که با وجود ادامه وضعیت نسبی رونق در بخش صنعت، بخش خدمات کماکان در وضعیت نامناسبی به‌سر می‌برد و با توجه به سهم آن در کل اقتصاد، منجر به کاهش شامخ کل اقتصاد شده است. بررسی جزئیات شامخ کل اقتصاد نشان می‌دهد در این ماه، شاخص موجودی مواداولیه یا لوازم خریداری‌شده برای تولید تا 35.29واحد افت کرده که بدترین زیرشاخص شامخ در این ‌ماه بوده است. ضمن اینکه این میزان افت در 3‌ماه گذشته نیز کمترین مقدار محسوب می‌شود و نشان می‌دهد اکثر فعالان اقتصادی به‌شدت با کمبود مواداولیه و لوازم موردنیاز خود روبه‌رو هستند.
همچنین در تیرماه امسال، شاخص سفارش‌های جدید مشتریان نیز 46.4محاسبه شده که به‌علت کاهش تقاضا در بخش خدمات و ساختمان در شرایط چالش‌برانگیز ناشی از شیوع کرونا با افت 4.65واحدی نسبت به ‌ماه قبل مواجه شده است.
در این ماه، شاخص قیمت خرید مواداولیه یا لوازم خریداری‌شده نیز گرچه پس از 2ماه افزایش پیاپی، اندکی کاهش پیدا کرده، اما هنوز در محدوده قرمز قرار دارد که دلیل اصلی این موضوع هم نوسانات شدید قیمت‌ها و افزایش نرخ ارز در تیرماه بوده است.
از سوی دیگر، شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی نیز در شامخ تیرماه 49.37واحد ثبت شده که گرچه در مقایسه با ‌ماه قبل اندکی بهتر است، اما همچنان از کاهش اشتغال به‌واسطه تبعات ناشی از همه‌گیری بیماری کووید-19 به‌ویژه ادامه تعطیلی‌ها در برخی از زیربخش‌های خدمات حکایت دارد. درمجموع، در تیرماه امسال، «شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت‌های اقتصادی در‌ماه آینده» نسبت به کل دوره انتشار شامخ (به‌جز اسفند98) کمترین میزان را به ثبت رسانده است. البته این کاهش با کمبود شدید مواداولیه و لوازم خریداری‌شده، کاهش در موجودی انبار، بی‌ثباتی قیمت‌ها، اوج‌گرفتن دوباره شیوع بیماری کرونا و مصادف‌شدن کارخانه‌ها با تعطیلات تابستانی دور از انتظار نیست.

بیم‌ و امید در شامخ بخش صنعت
تحولات شاخص مدیران خرید اقتصاد ایران کم‌وبیش در شامخ بخش صنعت تیر1399 نیز تکرار شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد هرچند شامخ بخش صنعت به‌واسطه اثرگذاری کمتر کرونا نسبت به شامخ کل اقتصاد وضعیت مساعدتری دارد و در تیرماه به 55.25واحد رسیده است، اما مانند شامخ کل اقتصاد در روند نزولی قرار دارد و نسبت به ‌ماه قبل با 1.55واحد معادل 2.72درصد افت مواجه شده است.
بررسی جزئیات شامخ بخش صنعت در تیرماه1399 از شدت‌گرفتن روند کاهشی شاخص موجودی مواداولیه حکایت دارد آن‌هم در شرایطی که شاخص میزان سفارش‌های مشتریان نسبت به‌ ماه قبل افزایش داشته و تولیدکنندگان را در تأمین سفارش‌های مشتریان و حفظ کیفیت کالاها با مشکل روبه‌رو کرده است. شاخص موجودی مواداولیه در تیرماه امسال برای چندمین‌ماه پیاپی کاهش یافته و به 39.53واحد رسیده که 8درصد کمتر از خردادماه است. شدت‌گرفتن این روند کاهشی نشان می‌دهد که اکثر فعالان اقتصادی با کمبود شدید مواداولیه مواجه هستند و این موضوع باعث شده ‌تا بسیاری از خطوط تولید بلااستفاده مانده و تولیدکنندگان به‌منظور مدیریت منابع موجود، ناچار به تولید در ظرفیت پایین‌تری از توان خود باشند و جهت تأمین سفارش‌های خود با مشکل روبه‌رو هستند.
از سوی دیگر، شاخص قیمت خرید مواداولیه نیز با رسیدن به رقم 94.74واحد، بیشترین مقدار خود را تاکنون ثبت کرده و علاوه بر مختل‌کردن قدرت برنامه‌ریزی تولیدکنندگان، با شدیدترین افزایش در شاخص قیمت محصولات تولیدشده نیز همراه بوده و رقم این شاخص را به 76.16واحد رسانده است؛ هرچند به‌واسطه رقابتی‌بودن بازار و روند نزولی قدرت خرید مشتریان هنوز به میزان افزایش قیمت مواداولیه، افزایش نیافته است. این افزایش بی‌رویه ناشی از نوسانات شدید نرخ ارز و به‌دنبال آن افزایش قیمت‌هاست و از آنجایی‌که اکثر صنایع در کشور مواداولیه خود را از خارج وارد می‌کنند، برای تأمین ارز موردنیاز به‌شدت با مشکل روبه‌رو شده‌اند.

   شاخص مدیران خرید (PMI) در منطقه یورو

براساس آخرین نتایج مؤسسهIHS  از شاخص مدیران خرید (PMI) در منطقه یورو، کسب‌وکارها در‌ ماه جولای قوی‌ترین رشد را طی 2سال اخیر گزارش کرده‌اند. شاخص تولید ترکیبی در ‌ماه جولای 54.8واحد (48.5در ژوئن) بیشترین رقم را طی 25‌ماه گذشته داشته است. همچنین شاخص فعالیت‌ها در بخش خدمات 55.1واحد در ‌ماه جولای (48.3 در ژوئن) و شاخص تولید در بخش صنعت 54واحد (48.9 در ‌ماه ژوئن) بیشترین افزایش را طی 2سال اخیر داشته‌اند. براساس این گزارش، کسب‌وکارها در منطقه یورو بعد از ‌ماه فوریه برای نخستین‌بار افزایش داشته‌اند و براساس داده‌های حاصل از PMI دلیل اینکه کسب‌وکارها با بیشترین رشد طی 2سال اخیر روبه‌رو بوده‌اند، بازگشت به‌کار فعالیت‌ها پس از مدتی بسته‌بودن به‌دلیل جلوگیری از شیوع کووید-19 است.