یکه تاز میدان
مستعان برای نخستین‌بار با داستان‌هایش هزاران مرد و زن «قصه‌خوان» پدیدآورد
علی بزرگیان
یکی از مشهورترین ترجمه‌ها از ادبیات مغرب‌زمین، ترجمه فارسی بینوایان اثر سترگ ویکتور هوگو در این سال منتشر شد. ترجمه‌ای که او از این رمان به‌دست داد، رمان بالینی بسیاری در سال‌های ابتدای قرن جدید ایرانیان شد. همان ترجمه‌ای که ابراهیم گلستان آن را یکی از دو ترجمه مهم تاریخ ادبیات ایران می‌دانست. درحالی‌که چندین سال پیش از انتشار این ترجمه، رمان هوگو را اعتصام‌الملک با نام «تیره‌بختان» ترجمه کرده بود، ترجمه جدید سروصدایی به‌پا کرد، یک پیروزی برای مترجمش بود و به قولی ترجمه‌ای بود «همت‌طلب و مردافکن» و به گفته منتقدی بر نثر داستان‌نویسان رمانتیک ایرانی، تأثیری بی‌چون‌وچرا گذاشت. مترجمش را اما، ایرانیان کتابخوان بیشتر به‌عنوان داستان‌نویس به‌یاد می‌آوردند؛حسینقلی مستعان. همو که برای نخستین‌بار با داستان‌هایش قشری از هزاران مرد و زن «قصه‌خوان» پدیدآورد و خود، به قول قاسم هاشمی‌نژاد نخستین قصه‌نویس حرفه‌ای تاریخ ادبیات ایران بود. مستعان در 18-17 سالگی کار روزنامه‌نویسی را شروع، از ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۴ در روزنامه ایران همه کاری کرد: صندوقدار، حسابدار، خبرنگار و نویسنده بود، معاون سردبیر و سردبیر بود. مدتی که مهرگان را در اختیار گرفت تیراژش را بالا برد، با داستان‌هایی که خود با نام مستعار ح، م. حمید می‌نوشت؛ داستان‌هایی با زبان مردم کوچه و خیابان. او که به قول خودش داستان‌خوانی را با آثار ویکتو هوگو آغاز کرده بود، همزمان با ترجمه آثاری چون مادام بوواری، کارگران دریا و چند اثر دیگر، قصه‌نویس محبوبی شد. آن‌هم با رمان‌های پاورقی خود ازجمله آفت، از شمع بپرس، رابعه و شهرآشوب. به گفته حسن میرعابدینی، مستعان عمده‌ترین پاورقی‌نویس دوره رضاشاه بود و یکه‌تاز میدان نویسندگی.
