زنان از شهر چه می‌خواهند؟
بررسی خواسته‌های زنان در فضای شهر و آنچه مدیریت شهری باید مورد توجه قرار دهد
الهام مصدقی‌راد :
«شهر را برای زنان به محیطی آرام، امن و مطلوب تبدیل خواهیم کرد.»؛ این، کلیدی‌ترین جمله محمدعلی نجفی ـ‌شهردار تهران ـ در پیامش به مناسبت بزرگداشت روز زن بود. او در روزهای نخست حضورش در سمت جدید نیز بر مسئله زنان تأکید کرده بود؛ «بیش از حد زمخت و مردانه» عبارتی بود که شهردار برای توصیف تهران به کار برد. اما واقعا برای تبدیل تهران به شهری امن و آرام و مطلوب زنان، باید چه اقداماتی انجام داد؟ این نیازها چگونه شناخته خواهند شد و چه کسانی باید و می‌توانند بهترین پاسخ‌ها را به آنها بدهند؟
اینکه زنان با چه مسائلی در شهر مواجهند و چه نیازهایی را مطالبه می‌کنند، پرسشی‌است که تنها خودشان می‌توانند بهترین پاسخ را مقابلش بگذارند؛ بر همین اساس از 30بانو در رده‌های سنی مختلف پرسیده شد که «از دید شما شهر نیازمند چه تغییرات و امکاناتی‌است تا به مطلوبیت لازم برای یک زن برسد؟» و پاسخ‌های داده‌شده، در 4دسته اصلی تقسیم‌بندی شد؛ «زیبایی و وضعیت ظاهری شهر»، «ارتقای امنیت و آرامش در شهر»، «افزایش امکانات ورزشی و فرهنگی ویژه بانوان» و «توسعه امکانات و کالبد شهر با توجه به مشخصات فیزیکی زنان». این تنها یک گزارش مطبوعاتی است؛ گزارشی برای ارائه نظرات تنها تعداد انگشت‌شماری از زنان این شهر. به طور حتم انجام این پژوهش و دریافت بهترین پاسخ‌ها نیازمند کار دقیق علمی و جامعه آماری بزرگ‌تری است که انتظار می‌رود حوزه دانشگاهی، آن را به عهده بگیرد.
قوانین جزئی و عملیاتی تدوین شود
پررنگ‌ترین سرفصلی که زنان بیشتری به‌عنوان نیازشان در شهر به آن اشاره کردند، «امنیت و آرامش» بود. امنیت در مکان‌های شلوغ، امنیت در شب، افزایش روشنی معابر، بوستان‌ها و پل‌های عابرپیاده، افزایش تاکسی‌های ویژه بانوان، افزایش امنیت کودکان در شهر، مقابله با مزاحمت‌های خیابانی، احترام به رانندگی زنان و... ازجمله مواردی است که در این دسته قرار می‌گیرد. ایراندخت فیاض ـ روانشناس و دانشیار دانشگاه علامه‌طباطبایی ـ درباره این مقوله به همشهری می‌گوید: «امنیت روانی، یکی از مهم‌ترین سرفصل‌هایی‌است که باید به آن توجه کرد. در بسیاری از کشورها، امنیت روانی عابران پیاده و خانم‌ها باید حفظ شود و در غیر این صورت با خاطی، برخورد خواهد شد». او تأکید می‌کند: «باید در این موضوعات، قوانین ریز، جزئی و عملیاتی همراه با ضمانت اجرایی تدوین شود. وقتی اینها را نداریم اتفاقاتی مثل تعرض فیزیکی، تعرض گفتاری و تعرض روانی در شهر رخ می‌دهد و زنان، احساس امنیت و آرامش نمی‌کنند».
هر جا حضور اجتماع کمرنگ شود، امنیت رنگ می‌بازد
در میان عناوین مطرح‌شده که در دسته امنیت و آرامش در شهر قرار می‌گیرد، تعدادی از زنان، از مزاحمت‌های خیابانی، توهین به رانندگی خانم‌ها و متلک‌پرانی، به‌عنوان مشکلاتی نام بردند که امنیت‌شان را خدشه‌دار می‌کند. حسین ایمانی‌جاجرمی ـ استاد جامعه‌شناسی شهری ـ معتقد است که برخی از این مشکلات، نسبت به گذشته تغییر بسیاری کرده و کمرنگ‌تر شده است. رئیس مرکز مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران به همشهری می‌گوید: «بعضی از مسائل، نیازها و مشکلات زنان، منطقه به منطقه و محله به محله و با توجه به موقعیت اجتماعی آنها تفاوت دارد و لازم است که شهرداری با بهره‌گیری از روش‌های عملی مشارکتی، با کمک دانشگاه و همچنین بازوهای فعال مثل معتمدان محلی، به این نیازها و خواسته‌ها به طور ویژه بپردازد؛ چراکه هر گروه از زنان، خواسته‌های متفاوتی از شهر دارند. او تأکید می‌کند که اقدامی چون ساخت پلازاها و مکان‌های اجتماعی در دل محله‌ها، امنیت زنان را افزایش خواهد داد؛ «هر جایی که جامعه حضور داشته باشد زنان، دارای امنیت هستند اما در جایی مثل بزرگراه‌ها که خبری از حضور اجتماع نیست، این امنیت، رنگ می‌بازد.»
وزنه‌های نابرابر حقوق و تکالیف
فیاض می‌گوید؛ در جامعه اسلامی همیشه روایات متعددی درباره شأن زن می‌شنویم و از او به‌عنوان «ریحانه» نام برده می‌شود. زنان ما در کدامیک از بخش‌ها، ریحانه‌بودن را تجربه کرده‌اند؟ وی به یکی از ساده‌ترین خواسته‌های زنان در شهر اشاره می‌کند و می‌پرسد: «کدامیک از مراکز عمومی که خانم‌ها در آنها حاضر می‌شوند دارای محل پارک ویژه بانوان است؟».
دانشیار دانشگاه علامه‌طباطبایی موضوع دیگری را نیز مطرح می‌کند؛ «ما فقط بر ظاهر و حجاب زن مسلمان تأکید می‌کنیم اما آنقدر که بر تکالیف‌شان تأکید داریم روی حقوق‌شان هم تأکید داریم؟!» جاجرمی نیز معتقد است که دوره جدیدی شروع شده و حالا دیگر زنان، به عنوان نیروهای فعال اجتماعی، مطالبه‌گر هستند و می‌توانند تأثیر‌گذار باشند. او معتقد است که وعده شهردار تهران در مورد تبدیل تهران به شهری امن ، آرام و مطلوب محقق خواهد شد اما پیش‌شرط آن تغییر شهرداری از دستگاهی اداری به دستگاهی مشارکت‌پذیر است. به باور او باید زنان را در فعالیت‌های اجتماعی، نگهداشت شهر و اجرای پروژه‌ها مشارکت داد تا این اتفاق نیز عملی شود.
