رمزگشایی از نام یک خاندان در شمال شرق تهران
هروی؛ خاطره ماندگار مبارک‌آباد
سودابه رنجبر
منطقه 4
هرکدام از میادین، خیابان‌ها وکوچه‌های شهر تهران براساس یکی از وقایع تاریخی یا گرامیداشت یکی از شخصیت‌های نام آشنا اسم‌گذاری شده است. مثل خیابان ۱۷ شهریور، میدان فردوسی، کوچه قجری‌ها و... آیا تاکنون به نامگذاری میدان «هروی» در منطقه ۴ فکر کرده‌اید؟ به دنبال پاسخ این پرسش بوده‌اید که چرا هروی؟ نام این میدان از کجا گرفته شده است؟ راستی چرا نام هروی برای مردم مبارک‌آباد آنقدر مهم شده که حاضر نیستند نام این میدان را تغییر دهند؟ این در حالی است که سال ۱۳۹۰ درجلسه شورای‌شهر تصویب شد که نام میدان هروی به نام «سوسنگرد» تغییرکند اما با ممانعت اهالی محله مبارک‌آباد همچنان تابلو «هروی» در این میدان باقی ماند.
اگر سر کلاف نام میدان هروی، بوستان صدف و نگارخانه برگ (عمارت عین‌الدوله) را دنبال کنیم به خانواده هروی می‌رسیم. خانواده‌ای که صاحب بخش وسیعی از زمین‌های محله‌های مبارک‌آباد و حسین‌آباد بودند. اما زنده ماندن نام این خانواده تنها به دلیل متمول بودن آنها نبود. چه بسا خانواده‌های زیادی در تهران متمول و صاحب عرصه و اعیان بودند اما نامشان گم شده است. خانواده هروی به دلیل فعالیت‌های خیری که انجام می‌دادند و انعطافی که در دوران استبداد خانی در مقابل رعیت داشتند نامشان زنده مانده است.
البته خدمات دیگر این خانواده تحصیلکرده باعث شد جای پایشان در این محله بماند. مهندس «علی اکبرهروی» از فرزندان این خانواده سال 1322 نخستین مرکز پرورش گل و گیاه را در مساحت ۵۲ هزار‌مترمربع در ده مبارک‌آباد ایجاد می‌کند و انواع میوه‌ها را با شیوه‌های جدید در این باغ پرورش می‌دهد. نخستین کتاب کشاورزی را در ایران به نام «زراعت» برای تدریس در دانشگاه کشاورزی می‌نویسد و 2 کتاب دیگر درباره گندم و جو و حبوبات تألیف می‌کند.
علی‌اکبر هروی در زمان نخست وزیری دکتر مصدق به‌عنوان مدیرکل اداره کشاورزی انتخاب می‌شود. وی با اصلاحات ارضی به‌طور جدی مخالفت می‌کند. مهندس هروی بعد از 16، 17 سال تدریس در دانشگاه، خود را بازنشسته و بقیه عمر خود را صرف رسیدگی به باغ می‌کند. باغی که امروز اهالی آن را به نام بوستان صدف می‌شناسند همان باغ هروی است. با اینکه در هیچ کجای این بوستان، نام و نشانی از اینکه علی‌اکبر هروی آن را پرورش داده است وجود ندارد اما اهالی مبارک‌آباد این نشان را فراموش نکرده‌اند.
عمارت عین‌الدوله
اما چطور شد که هروی‌ها مالک این زمین‌ها شدند؟ «رضا هروی» ملقب به «بصیرالدوله» در سال 1301 املاک مبارک‌آباد و 3 دانگ از عرصه و اعیان ده لویزان را از «عبدالمجید عین‌الدوله» به مبلغ 835 هزار ریال می‌خرد و نخستین قدمی که در این روستا برمی‌دارد پایه‌گذاری مسجد مبارک‌آباد است. عمارت عین‌الدوله 2طبقه بود و طراح آن یک فرانسوی است. این عمارت طی سال‌ها چندین بار توسط خانواده هروی بازسازی شده است. آن زمان مبارک‌آباد جزو نخستین روستاهای آن حوالی بود که حمام داشت. با اعمال نفوذ بصیرالدوله قدیمی‌ترین مدرسه منطقه در ده لویزان شروع به کار می‌کند. وقف زمین قبرستان و مسجد لویزان از دیگر کارهای خیر بصیرالدوله است.
تحصیلات نامشان را پرآوازه می‌کند
علی اکبرخان و نصرت‌الله‌خان، پسران بصیرالدوله برای تحصیل به فرانسه می‌روند و با تأکید پدر، یکی مهندس کشاورزی و دیگری طبیب می‌شود. مهندس علی‌اکبر بعد از بازگشت به ایران سال 1313 بر کرسی استادی زراعت عمومی و خصوصی در دانشگاه کشاورزی دانشگاه تهران می‌نشیند و دکتر نصرت‌الله هم طبیبی می‌شود که از بیشتر بیمارانش حق معاینه نمی‌گرفت و معتقد بود: «من چطور می‌توانم از مادر بچه به بغل حق معاینه بگیرم در حالی که بچه از گرسنگی می‌لرزد؟»
بنابراین می‌بینیم که دلیل زنده ماندن نام هروی خدمات شایان این خانواده و خاطره خوش اهالی از این خاندان است. عمارت عین‌الدوله سال ۱۳۷۶ با توافق مالک در اختیار شهرداری قرار گرفت و در ۴ تیر سال ۱۳۷۷ به فهرست آثار ملی پیوست. این باغ ایرانی همراه با عمارت عین‌الدوله به نگارخانه برگ تبدیل شد و امروز بخشی از همان باغ را به نام بوستان صدف می‌شناسیم.
علی اکبرخان هروی، شخصی که بیشتر از بقیه در زنده نگهداشتن نام خانواده هروی نقش داشت سرانجام در اسفند سال ۱۳۵۸ در ۷۱سالگی به دلیل بیماری ریوی درگذشت و امروز درصحن حرم حضرت عبد‌العظیم(ع)به خاک سپرده شده است.
کنفرانس تهران در عمارت عین‌الدوله نبود
خاندان هروی به دلیل ارتباط مؤثر با اهالی محله مبارک‌آباد نامشان هنوز در این محله زنده است. هرچند «نصرالله حدادی» تهران‌شناس معتقد است: «در دوران قاجار رسم بر این بود افرادی که به نسبت دیگر مردم، دستشان به دهانشان می‌رسید اماکنی مثل حمام، مسجد و مکتبخانه‌ای را به نام خودشان دایر می‌کردند تا برای همیشه نامشان زنده بماند.»
در بسیاری از متونی که طی چند سال اخیر به چاپ رسیده و بسیار مورد توجه قرار گرفته است اشتباهی فاحش در مکان رویداد تاریخی کنفرانس تهران در جنگ جهانی دوم است که به نادرست گفته می‌شود در عمارت عین‌الدوله برگزارشده است. حدادی، تهران‌شناس این گفته را رد می‌کند و می‌گوید: «کنفرانس تهران از ۶ تا ۹ آذر سال ۱۳۲۲ در محل کنسولگری سفارت شوروی با حضور استالین، روزولت و چرچیل برگزار شد که چرچیل به دلیل از کار افتادگی با ویلچر به محل برگزاری کنفرانس آمده بود. به دلیل شباهت بخشی از ساختمان این کنسولگری با عمارت عین‌الدوله این اشتباه رخ داده است.»
محل کنسولگری شوروی، ارک یا باغ اتابک، باغ و بنایی بود در محله اعیان‌نشین تهران قدیم که به خواست میرزا علی اکبرخان، مشهور به «اتابک اعظم» صدراعظم قاجاری برای اقامت شخصی برپا شده بود.
در همینه زمینه :
