تحول اقتصادی شمال با توسعه آبزی‌پروری
برنامه‌ریزی و حمایت دولت و شیلات از تسهیل روند صادرات و تامین نهاده‌های آبزیان، ظرفیت استان‌های شمالی برای توسعه اقتصادی در صنعت آبزی‌پروری را بالا می‌برد
ارزآوری بالای آبزی‌پروری و نقش آن در اشتغال و امنیت غذایی سبب شده که طی سال‌های اخیر تأکید زیادی بر رونق و توسعه آن شود. تا جایی که رویکرد شیلات کشور از صیادی به سمت آبزی‌پروری در حال تغییر است. طبق برنامه ششم توسعه، توان تولید آبزیان در کشور باید تا پایان این برنامه به 810 هزار تن در سال برسد، اما به گفته مسئولان شیلات کشور، پرورش آبزیان در ایران از این چشم‌انداز عقب مانده است. بخش مهمی از این هدف باید در استان‌های ساحلی محقق شود؛ مانند استان‌های نوار جنوبی دریای خزر که بخش قابل توجهی از اقتصادشان به آبزیان گره خورده و تلاش می‌کنند علاوه بر اقتصاد صیادی، با پرورش انواع آبزیان، درآمد بیشتری از شیلات به دست آورند، اما بررسی وضعیت این صنعت در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان نشان می‌دهد که هنوز ظرفیت‌های آبزی‌پروری در این سه استان به طور کامل به بهره‌برداری نرسیده است. استان گیلان با وجود سابقه زیاد در تولید انواع آبزیان، نتوانسته در این زمینه به دستاورد مطلوبی برسد، گلستان هنوز با چشم‌اندازها فاصله دارد و مازندران هرچند که استان اول آبزی‌پروری کشور محسوب می‌شود، هنوز جای زیادی برای توسعه دارد و در تلاش برای حفظ جایگاه و افزایش تولید در این حوزه است.
عقب ماندگی گیلان در آبزی‌پروری
فرشته رضایی- گیلان: براساس آمار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، مجموع تولید ماهیان گرمابی و سردابی در ۴۵۹۲ مزرعه پرورش ماهی گیلان 48 هزار و 256 تن است که گفته می‌شود 200 تن از آن مربوط به تولید ماهیان خاویاری است. اما کارشناسان معتقدند اکنون استان‌هایی مانند مازندران، خوزستان، هرمزگان، لرستان و... در بخش پرورش انواع ماهی پیشتاز هستند و گیلان با دارا بودن سابقه 100 ساله در حوزه شیلات و 50 ساله در حوزه آبزی‌پروری نتوانسته از توان اقلیمی و سابقه علمی و فنی خود بهره لازم را ببرد.
ایجاد 12 هزار شغل
مدیرکل شیلات گیلان اما معتقد است تولید ماهی در این استان نسبت به پیش از انقلاب بیش از 10 برابر رشد داشته است. عظیم مدبری می‌گوید: 12 طرح آبزی‌پروری با مجموع ظرفیت 34 تن از ابتدای امسال به بهره‌برداری رسیده که گام مؤثری در حوزه اقتصاد و اشتغال آبزی‌پروری است. در حوزه فعالیت‌های شیلاتی گیلان 12 هزار شغل مستقیم و 36 هزار شغل غیرمستقیم ایجاد شده است. وی با بیان اینکه ۴۰ درصد مزارع پرورش ماهی خاویاری در گیلان قرار دارد می‌افزاید: حدود ۳ هزار و ۷۰۰ کیلوگرم خاویار سالانه در مزارع پرورش ماهیان خاویاری استان تولید و روانه بازار می‌شود. سال گذشته 630 هزار دلار معادل 10 میلیارد تومان خاویار پرورشی گیلان به خارج از کشور صادر شد که دستاورد خوبی برای استان محسوب می‌شود.
آمارها ساختگی است
اما کارشناسان حوزه شیلات گیلان اعتقاد دارند این استان می‌توانست عملکرد بهتری در آبزی‌پروری داشته باشد. سید حامد موسوی، عضو هیات علمی دانشگاه گیلان در رشته شیلات آمارهای عملکرد شیلات گیلان در حوزه آبزی‌پروری را واقعی نمی‌داند و می‌گوید: بخش زیادی از این آمارها ساختگی و دست‌کم 40 درصد بیشتر از حالت واقعی است. بسیاری از این آمارها براساس ظرفیت اسمی مجوزهاست. یعنی آمار تولید براساس مجوزی است که به هر واحد تولید ماهی می‌دهند. در حالی که همه مجوزها به تولید ختم نمی‌شوند. اما شیلات همچنان اعلام می‌کند افزایش تولید داریم. «بهرام فلاحتکار» استاد گروه رشته شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان نیز استفاده از روش‌های سنتی در این حوزه را یکی از آسیب‌های آبزی‌پروری گیلان می‌داند و می‌گوید: در خیلی از مناطق استخرهای خاکی وجود دارند که با مساحت‌های کوچک و سنتی کار می‌کنند. اگر این استخرها به صورت مکانیزه کار کنند، قطعا از نظر تولید ماهی رشد بیشتری خواهند داشت.
مصائب صادرات برای تولیدکنندگان خاویار
تولیدکنندگان ماهی در گیلان نیز افزایش قیمت نهاده‌ها، افزایش قیمت دلار و مشکلات صادرات و فروش را مهمترین مانع توسعه آبزی‌پروری در استان می‌دانند. یک تولیدکننده ماهی در گیلان در این باره می‌گوید: پرورش‌دهندگان زمانی به دلیل کمبود بچه‌ماهی، متناسب با وسعت مزرعه‌شان بچه‌ماهی دریافت نمی‌کردند و اکنون مشکل جدی سر راه آن‌ها مشکل فروش است. محمدحسین طلوعی درباره مشکلات پرورش ماهی خاویاری هم بیان می‌کند: اکنون با قیمت ۲۰ هزار تومانی هر کیلو غذای ماهی، تولید ماهی خاویاری مقرون به صرفه نیست. کارگاه‌های تولید خاویار راکدند و فروش محصول سخت شده است. شیوع کرونا هم شرایط را دشوارتر کرده و شیلات هم به دلیل کمبود اعتبار کمکی به تولیدکننده‌ها نمی‌کند. با این شرایط صادرات ماهیان خاویاری برای ما بسیار سخت شده است.
پیشتازی مازندران در آبزی‌پروری
اشکان جهان‌آرای- مازندران: آبزی‌پروری در مازندران نسبت به گیلان و گلستان طی سال‌های اخیر رشد محسوسی داشت، تا جایی که علاوه بر پرورش انواع ماهیان سردابی و گرمابی و تولید خاویار پرورشی، حالا برای پرورش میگو نیز در این استان برنامه‌ریزی شده است. اما برخی مشکلات و موانع در تولید و صادرات سبب شده که از تمام توان آبزی‌پروری مازندران برای رونق بیشتر اقتصاد شیلات به درستی استفاده نشود. حسن اسحاقی، مدیرکل شیلات مازندران با بیان این که مازندران پیشتاز آبزی‌پروری در کشور است، می‌گوید: ایجاد مرکز اصلاح نژاد ماهیان سردابی، پرورش ماهیان خاویاری در زمین‌های ساحلی، پرورش میگو در شرق مازندران، توسعه پرورش ماهی در قفس و بهره‌برداری از ذخایر اعماق دریای خزر پنج برنامه شاخص شیلات مازندران برای سال جاری هستند که موفقیت در هر کدام فاصله مازندران با موقعیت کنونی در اقتصاد شیلاتی را بیشتر خواهد کرد.
هزینه بالای تولید و گرانی ماهی
با وجود شرایط رو به رشد آبزی‌پروری در مازندران و فعالیت بیش از 3700 مزرعه پرورش انواع آبزیان در مازندران، برخی آبزی‌پروران در مازندران معتقدند که وجود مشکلاتی در بخش‌های اداری، بازار و تأمین نهاده‌ها به ویژه در ماه‌های اخیر سرعت رشد آبزی‌پروری را در این استان کاهش داده است. رضا رحیمی تاکامی یکی از پرورش دهندگان ماهی خاویاری در مازندران اعتقاد دارد که قوانین دست و پاگیر و گرانی نهاده‌ها در کنار تورم موجود در کشور، چالش‌های زیادی برای این صنعت در مازندران ایجاد کرده‌اند. او به همشهری می‌گوید: از یک سو هزینه تولید و پرورش ماهی بالا رفته و از طرفی توان خرید مردم کاهش یافته و خرید ماهی کم شد. علاوه بر این‌ها برای تأمین سرمایه در گردش با مشکلات زیادی مواجه هستیم. سه سال است که برای توسعه فعالیتم درخواست وام دادم، اما هنوز دریافت نکردم. رحیمی به برخی موانع صادرات آبزیان نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: وقتی بازار داخلی توان خرید محصول تولید شده را ندارد، باید روی صادرات متمرکز شد. اما موانع قانونی متعددی در بخش صادرات آبزیان وجود دارد که میلی برای ورود مستقیم به عرصه صادرات پیدا نمی‌کنیم. ناچاریم ماهی را به برخی واسطه‌ها بفروشیم تا آن‌ها برای صادرات اقدام کنند. البته شیوع کرونا هم صادرات را با مشکل مواجه کرده است.
توسعه آبزی‌پروری با تسهیل صادرات
وجود این موانع و چالش‌ها در صادرات آبزیان را معاون آبزی‌پروری شیلات مازندران نیز تأیید می‌کند و می‌گوید: با وجود روند رو به رشد صادرات آبزیان تولیدی مازندران، برخی موانع قانونی در مسیر صادرات نیز وجود دارد. سال گذشته11 هزار تن انواع آبزیان از مازندران صادر شد. اما معتقدیم توان صادرات 50 هزار تن را نیز داریم.
«محمدمهدی عباس‌زاده» می‌افزاید: تولیدکنندگان به دلیل برخی چالش‌های قانونی تولیدات خود را با واسطه به کشورهای همسایه صادر می‌کنند. اما اگر صدور مجوزها و تعهدات ارزی برای آبزی‌پرور آسان گرفته شود، سهم بیشتری از اقتصاد بین‌المللی شیلات نصیب مازندران خواهد شد. تکمیل پایانه صادراتی شیلات در مازندران هم امکان افزایش صادرات آبزیان از استان را فراهم خواهد کرد.
پرورش میگو و اشتغالزایی در گلستان
ستاره حجتی- گستان: گلستان نسبت به گیلان و مازندران سهم کمتری از سواحل خزر دارد، اما وجود صیدگاه‌های پر برکت طی قرن‌ها، همچنین تالاب‌های پرتعداد، اقبال به صید و استفاده از آبزیان را مانند دو استان دیگر شمالی در گلستان ریشه‌دار کرده و حالا در دوره زندگی مدرن هم آبزی‌پروری بخش جدا نشدنی برنامه‌های توسعه استان است. به اعتقاد کارشناسان اقتصاد و شیلات، آبزی‌پروری به ویژه پرورش میگو با توجه به درآمدهای مناسب ارزی حاصل از آن می‌تواند جایگزین مناسبی برای درآمدهای نفتی در شرایط فعلی کشور باشد. احداث بزرگترین سایت پرورش میگوی شمال در گمیشان گلستان یکی از گام‌های توسعه آبزی‌پروری این استان است. اگر چه نبود صنایع تبدیلی و فراوری و بسته‌بندی در این زمینه، ارزش افزوده کمتری از آنچه باید نصیب استان می‌کند. سید جواد قدس، مدیرکل شیلات گلستان در این باره می‌گوید: فاز نخست مجتمع پرورش میگوی گمیشان در 4 هزار هکتار از اراضی این شهرستان اجرا شد. در حال حاضر 144 مزرعه 20 هکتاری در این مجتمع احداث و 34 کیلومتر کانال اصلی آبرسان به مزارع پرورش میگو ساخته شده است.
همکاری گلستان و ویتنام در آبزی‌پروری
به گفته قدس علوی گلستان با افزایش زیرساخت‌های آبزی‌پروری اکنون فراتر از چشم‌اندازهای ملی، به ایده‌های فرامرزی هم روی آورده است. مدتی قبل و پس از ملاقات استاندار گلستان با سفیر ویتنام، هادی حق‌شناس از آغاز رایزنی برای فعالیت گسترده‌تر آبزی‌پروری با این کشور خبر داده بود. استاندار گلستان در این باره به همشهری می‌گوید: از حضور سرمایه‌گذاران و مدیران ویتنام در گلستان استقبال می‌کنیم و بر این باوریم که با توجه به وجود سواحل بکر و ارزشمند در گلستان، همکاری در زمینه آبزی‌پروری می‌تواند به اقتصاد دو طرف کمک کند. سایت پرورش میگوی گمیشان و همچنین توانمندی گلستان در زمینه تولید ماهیان خاویاری و استخوانی می‌تواند با حضور سرمایه‌گذاران ویتنامی موجب رشد اقتصادی و اشتغالزایی شود.
به نظر می‌رسد در شرایط موجود تنها متولیان حوزه شیلات و دولت هستند که می‌توانند با اجرای برنامه‌های مدون و ارائه تسهیلات، موجب رونق آبزی‌پروری و افزایش تولید شوند و با حمایت از سرمایه‌گذاران راه‌های صادرات را در این حوزه تسهیل کنند تا زمینه اشتغال به ویژه برای قشر جوان فراهم شود.
تولیدکنندگان ماهی افزایش قیمت نهاده‌ها، افزایش قیمت دلار و مشکلات صادرات و فروش را مهمترین مانع توسعه آبزی‌پروری در 3استان گیلان،مازندران و گلستان می‌دانند
