مدیریت شهری گذشته در نهاد‌سازی موفق بود، نه محتوا
گفت‌وگو با الهام فخاری؛ رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران
الهام مصدقی‌راد :
پنجمین دوره شورای شهر تهران با وجود کاهش ده‌نفره اعضا نسبت به دوره قبل، شاهد حضور بیشترین زنان عضو، طی ادوار شوراهای شهر است. الهام فخاری ازجمله جوان‌ترین این زنان است که با دکتری روانشناسی به‌عنوان نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی‌اجتماعی شورا و همچنین رئیس کمیته اجتماعی فعالیت می‌کند. وی همچنین به‌عنوان رئیس شورای استان تهران انتخاب شده‌است. کاهش و رفع آسیب‌های اجتماعی در حوزه‌های مختلف، توجه به مسائل زنان در شهر و ایجاد بستر مناسب برای حضور فعالانه دانشگاه در حل مسائل مبتلابه شهر و جامعه، از مهم‌ترین دغدغه‌های اوست. تأثیرگذارترین اقدامات کمیته تحت نظر وی تا پایان سال جاری، اصلی‌ترین محور گفت‌وگوی ما با الهام فخاری بوده است.
مهم‌ترین اقدامات کمیته اجتماعی طی این چند‌ماه چه بوده است؟
پیش از آغاز به کار رسمی، نشست‌های گفت‌وگوی اجتماعی و شهری را با نام «تهران امید دارد» برنامه‌ریزی و اجرا کردیم. این اقدام برای نخستین بار از طرف شورای شهر طی ادوار مختلف صورت گرفت؛ خروجی این نشست‌ها را در قالب بسته سیاستی پیشنهادی سروسامان دادیم و در بودجه پیشنهادی سال97 نیز تلاش کردیم که محقق شود.
بخشی از هزینه‌های سدمعبر به ساماندهی شرایط دستفروشان اختصاص پیدا کرد تا بتوانیم وضعیت متفاوتی را در سال جاری شاهد باشیم. در حد 6ماه کاری به نظرم دستاورد مثبتی است. همچنین در بودجه سال97 کد ردیف بودجه‌ای با موضوع سلامت اجتماعی، سبک زندگی و بهداشت روان تحقق پیدا کرد که برای نخستین بار به آن پرداخته شده است.
این برنامه دقیقا چه مسائلی را دنبال می‌کند؟
مدل‌های توان‌افزا و پیشگیرانه برای بهبود دانش و تعامل اجتماعی برای شهروندان را شامل می‌شود و مهارت‌هایی ازجمله مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مهارت‌های ده‌گانه زندگی را پیش‌بینی کرده است. تلاشمان این است که کار را از حالت کلاس‌های کلیشه‌ای خارج کنیم و در قالب مدل‌های آموزش موثر پیش ببریم. معتقدیم برای آن بخش از جامعه که به بحران نرسیده باید اقداماتی صورت گیرد و سرمایه‌گذاری کنیم.
چقدر امیدوار هستید که این برنامه به‌خوبی پیش برود؟
همین الان هم در سراهای محله و مراکز فراآموز، کلاس‌هایی تقریبا با همین رویکرد و برنامه دایر می‌شود اما در یکی از همایش‌های تهران امید دارد یکی از جامعه‌شناسان با توجه به تحقیقی میدانی اعلام کرد که مردم، سراهای محله را نمی‌شناسند.
دقیقا؛ به همین دلیل در حال تدوین چند برنامه جامع با همکاری نظام‌های تخصصی هستیم. نظام‌های تخصصی و دانشگاهی بهتر می‌توانند مدل موثر طراحی کنند. درصدد هستیم که همه دانشگاه‌های مستقر در تهران را به‌عنوان همکار در حوزه‌های تخصصی اجتماعی و شهری وارد همکاری کنیم. ارزیابی‌ها نیز نشان می‌دهد که اقدامات انجام‌شده بسیاری از شهروندان را تحت پوشش قرار نمی‌دهد و آمار، نشان‌دهنده عدم‌فراگیری اکثریت جامعه است. مسائلی مثل خشونت و اعتیاد و آسیب‌ها، تک‌عاملی نیستند و تک‌روشی هم به نتیجه نمی‌رسند. اصولا باید میزان کارایی و اثربخشی طرح‌های پیشنهادی، مشخص و در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، ارزیابی شود.
یعنی معتقدید اقداماتی که تا الان در این زمینه انجام شده آن‌طور که باید نتیجه‌بخش نبوده است؟
شهرداری و شورای شهر در ادوار گذشته، نهاد‌سازی کرده‌اند و در این کار موفق هم بوده‌اند که این به نوبه خود ارزشمند است اما اینکه چه برنامه و محتوایی با چه روش‌هایی در این نهادها به اجرا در‌آید و به انجام برسد، دچار اشکال و کاستی‌است. بهتر است به جای ایجاد نهاد جدید و دستکاری نهادها، محتوای خوبی برای همان نهادهای ازقبل‌ایجادشده تعریف و اجرا کنیم تا اثربخش‌تر شوند. نهادهای سرای محله، شورایاری، خانه سلامت و... ایجاد شده‌اند و این فرصت و جایگاه مناسبی‌است اما محتوا و برنامه و شیوه اجرا دچار اشکال است که از طریق همکاری مشترک نهادهای مدنی، دانشگاهی و شورا می‌تواند بهبود و ارتقا پیدا کند.
یکی از موضوعات مورد توجه شخص شما مسئله زنان و شهر است؛ در بودجه سال 97 شهرداری چقدر به آن توجه شده است؟
یکی از مفهوم‌های محوری و بنیادی کار ما در دوره پنجم شورا، مفهوم عدالت و رفع تبعیض در حوزه مدیریت شهری‌است. یکی از این موارد، زنان هستند و نگاهی که لازم است از منظر جنسیتی به شهر بشود؛ اینکه بگوییم شرایط شهری برای زنان و مردان، چقدر عادلانه تعریف شده است. بارها اشاره کرده‌ایم که شهر برای هیچ‌کدام از گروه‌های سنی، نه برای خانم‌ها و نه آقایان، شرایط ایده‌آل و مناسبی ندارد؛ با این حال شهر بیشتر در اختیار مردان بالغ جوان شاغل است. شهر برای زنان، از نظر خدمات، زیرساخت‌های شهری، وسایل حمل‌ونقلی، پیاده‌راه‌ها، سواره‌روها، امنیت در فضای شهری و... مناسب نیست. البته بخش‌هایی از شهر برای هیچ‌کس مناسب نیست و برای زنان نامناسب‌تر است. دسترسی به فرصت‌های برابر برای ارائه خدمت و کسب‌وکار نوآورانه هم برابر نیست و دسترسی مردان بر زنان غلبه دارد اما در شورا یکی از کارهای ما این است که این مسائل را در قالب تذکرهای پیش از دستور یا گزارش‌گیری پیش ببریم. چه من و چه همکارانم با تأکید بر لزوم رعایت عدالت جنسیتی در شهر، گزارش‌هایی از حوزه‌های مختلف خواسته‌ایم و این موارد را پیگیری کرده‌ایم.
این تذکرات نتیجه‌ای هم داشته است؟
اگر بخش مربوط در شهرداری، پاسخ قانع‌کننده‌ای به این تذکرات ندهد، «تذکر» به «پرسش از شهردار» تبدیل می‌شود. همکاران من تاکنون تذکرات را به پرسش تبدیل نکرده‌اند اما این، سازوکاری قانونی‌است که می‌توانیم از آن استفاده کنیم.
همکاران شما در شورای شهر چقدر با موضوع توجه به نیازهای زنان در شهر همسو هستند؟
بعضی اعضای شورا ـ حتی بین خانم‌ها ـ اعتقاد چندانی به این قضیه ندارند و معتقدند این‌گونه نگاه به زنان، برابر با نگاه به اقشار خاص و توان‌یابان است؛ این نگاه می‌تواند بازخوردی را که شما در انتظارش هستید به چالش بکشد!
رویکرد کلی شورا این است که وضعیت عادلانه‌تری برای زن‌ها ایجاد شود. رویکرد مخالفی وجود ندارد اما در اینکه این امر چگونه محقق شود شاید اختلاف سلیقه وجود داشته باشد. در روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان، همکاران ما در شورای شهر و برای نخستین بار در پارلمان شهری، با نصب روبان رنگی نماد آن روز، با این موضوع، همراهی و همفکری کردند. با وجود کاهش 24درصدی بودجه حوزه فرهنگی و اجتماعی، بودجه حوزه توانمندسازی زنان آسیبی ندید. اگر همه این علامت‌ها را کنار هم بگذاریم، می‌بینیم که مانع جدی و بزرگی وجود ندارد. امیدوارم با همفکری زنان شورا و دوستان همراه بیرون از شورا، بودجه مشخص‌تر و شفاف‌تری در مورد زنان برای سال98 داشته باشیم.
در مورد شهر دوستدار کودک چه اقداماتی قرار است انجام شود؟ آنچه تاکنون در این حوزه بیشتر از بقیه موارد پیش رفته راه‌اندازی اتاق‌های مادر و کودک، به‌ویژه در ایستگاه‌های حمل‌ونقلی است که البته ایده این اتاق‌ها، عمر طولانی‌تری نسبت به‌خود مصوبه دارد، برای اجرای بهتر این مصوبه چه برنامه‌ای دارید؟
ما 2سند مهم شهر دوستدار کودک و شهر دوستدار سالمند داریم که مدیریت شهری در مورد هردو دچار کاستی و کندی‌است. ریاست این شورا به عهده معاون فرهنگی و اجتماعی‌است که به دلیل تغییرات، تا حدودی معطل تعیین تکلیف این حوزه شد اما برای امسال از نخستین اقدام‌ها خواهد بود. شهری که برای سالمندان و کودکان مناسب باشد برای همه اقشار و گروه‌ها مناسب است. برای حوزه مناسب‌سازی سالمندان هم بودجه‌ای تخصیص یافت که این موضوع زمینه پیگیری اجرای برنامه‌ها را فراهم خواهد کرد.
شما رئیس شورای استان تهران هم هستید. یکی از مهم‌ترین مسائل در مورد استان تهران موضوع حریم است که بی‌توجهی به آن، مسائل مختلفی را به‌دنبال دارد. در این باره چه تدبیری در شورای استان اندیشیده شده است؟
یکی از مسائل در سطح استان این است که روستاها حریم تعریف‌شده ندارند که همین موضوع مشکلاتی را ایجاد کرده؛ از این رو تعیین حریم برای روستاها از اولویت‌های بخش توسعه روستایی‌است که به‌‌شدت پیگیر آن هستیم و به نوعی بر وضعیت تهران هم اثر‌گذار است. تهران مسائل زیادی را به دیگر شهرستان‌های استان سرریز کرده است. پیامدهای معضلات شهر تهران حتی به روستاها نیز کشیده می‌شود و این نشان می‌دهد که مسائل تهران را نمی‌شود فقط در خود تهران حل کرد؛ به‌عنوان مثال اصلاح معابر و ورودی شهرها کاملا تحت‌تاثیر وضعیت ترافیکی تهران است. در مجموع باید مسائل تهران و شهرستان‌های استان تهران را با نگاه کل‌نگر مورد بررسی قرار داد.
می‌توانیم امیدوار باشیم که در پایان این شورا اتفاق خوبی در مورد حریم بیفتد؟
شرایط، امیدبخش است؛ به‌خصوص با توجه به راهنمایی و همراهی استاندار و مدیران ارشد و قوای مختلف، تا اینجا رویکرد همدلانه و مثبتی وجود داشته و کاستی‌ها را با هم مرور کرده‌ایم و هم‌اکنون نیز در حال بررسی چگونگی اصلاح وضعیت هستیم. سال قبل همایش توسعه پایدار استان تهران را با حضور استاندار تهران برگزار کردیم که در آن مهم‌ترین مشکلات استان و سند پیش‌نویس آن تهیه شد. امیدوارم بتوانیم راه‌حل خوبی پیدا کنیم. همچنین همایشی با حضور 110بانوی عضو شورای شهر و روستای استان برگزار کردیم که قرار شد دبیرخانه دائمی آن نیز تشکیل شود.
موضوعات زنان اهمیت بسیار زیادی دارد اما با توجه به مسائل مختلفی که درباره استان تهران بیان کردید، راه‌اندازی این دبیرخانه لازم است؟
بله، بسیار مهم است. بسیاری از عزیزان در شوراهای شهر و روستا نیازمند توجه ویژه هستند. خوشبختانه بین اعضای شورا، خانم‌های جوان و فعالی ـ حتی از عشایر ـ داریم که حضورشان می‌تواند بسیار پرثمر باشد و این امر نیازمند یک شبکه حمایتی بین خود زنان است. این مسئله قطعا نافی و ناقض اهمیت دیگر مسائل استان نیست و اتفاقا برای شناسایی و حل مسائل استان در همه حوزه‌ها، توان‌افزایی و فعال‌بودن زنان، بسیار مهم است و دوستانی که چندین دوره ریاست شورای روستا را بر‌عهده داشته‌اند همچنان نقش فعال و حضور اثربخشی دارند.
