گزارش
حالا که شهرهای کشور با بحران کرونا درگیر هستند، بانوان چه نقشی در افزایش تاب‌آوری جامعه می‌توانند ایفا کنند؟
زنان، فرماندهان مدیریت بحران
طراحی درست شهری، امکان حضور زنان در فضای باز عمومی را افزایش داده و منجر به بازسازی روانی آنها به‌عنوان مدیران بحران می‌شود
الهام مصدقی‌راد- خبر‌نگار
زمانی که بحران رخ می‌دهد چه در جامعه کوچکی مثل خانواده و چه در جامعه بزرگی مانند شهر یا کشور، رفتار مردم و تک‌تک اعضای جامعه، در مقابله با بحران و سپری کردن دوران بازسازی و بازتوانی نقش مؤثری دارد؛ حتی بیشتر از نقش دولت‌ها. شاید رویکرد جنسیتی درکل، معنا نداشته باشد اما در جزئیات فرایند مدیریت بحران، تأثیر حضور زنان بسیار بیشتر از مردان است. زنان به‌دلیل برخورداری از حس مادرانگی، توجه به جزئیات، ایفای نقش مدیریت عاطفی و اقتصادی داخل خانه و... در سپری شدن سریع‌تر و با کیفیت فرایند بحران‌ها و رسیدن به بازسازی و بازتوانی کمک بسیاری می‌کنند. سپری کردن بحران سیل، زلزله و حالا کرونا، بحران فعلی حاکم بر جامعه و شهر و خانواده نیازمند بهره‌مندی از ظرفیت زنان است. این توانایی زمانی به بهترین کیفیت خواهد رسید که محیط زندگی و شهر بتواند نیازهای همه‌جانبه زنانش را به بهترین وضعیت، بیشترین امنیت و دسترس‌پذیرترین حالت برآورده کند. اکنون در گیرودار شیوع بیماری کووید-19 زنان در افزایش تاب‌آوری جامعه می‌توانند مؤثر واقع شوند؛ درست زمانی که ویروس‌ها سلامت و اقتصاد شهرها را توأم نشانه رفته‌اند.
نحوه مدیریت اقتصادی و عاطفی زنان خانواده درمجموع یک جامعه اثر‌گذار خواهد بود. پیشگیری، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی، فرایند یک بحران است و زنان از همان فاز ابتدایی یعنی پیشگیری نقش‌آفرین محسوب می‌شوند. به‌عنوان مثال یکی از اقدامات در حوزه پیشگیری در بحران زلزله، جلوگیری از نصب ناایمن تابلوها به دیوار، قرار ندادن تخت زیر پنجره، سنگین نکردن کمدها و بوفه‌ها با ظروف مختلف و... است که تنها زنان می‌توانند آن را مدیریت کرده و احتمال صدمه جانی را کاهش دهند. در زلزله1996 ژاپن، 60درصد مرگ‌ومیر‌ها ناشی از اجزای غیرسازه‌ای بود. حال سؤال اینجاست؛ هم‌اکنون که کرونا امان همه را بریده، زنان در پیشگیری و آمادگی و مدیریت بحران ایجادشده چگونه می‌توانند نقش ایفا کنند؟ 2متخصص این حوزه به سؤال همشهری پاسخ داده‌اند.
بار مدیریت بحران روی دوش زنان است
قدرت جسمانی مردان بسیار بیشتر از زنان است اما توان عاطفی زنان قابل مقایسه با مردان نیست. همین توانایی، موجب ایستادگی بیشتر در بحران‌ها می‌شود و در جایی که مردان نمی‌توانند به‌دلیل روحیاتشان، مؤثر باشند زنان نقش ایفا می‌کنند. فاطمه صالح، معاون هماهنگی و برنامه‌ریزی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران که مطالعه و حضور مستمری در بحران‌های رخ‌داده در کشور دارد به تجربه حضور خود در زلزله بم اشاره کرده و به همشهری می‌گوید: «زنان نه‌تنها پابه‌پای مردان برای ایجاد اسکان موقت تلاش می‌کردند بلکه بیشتر از مردان، خواسته‌ها و نیازهای خانواده را مطرح کرده، در صفوف دریافت مواد غذایی می‌ایستادند و برای امنیت عاطفی و روانی خانواده تلاش می‌کردند. ویژگی‌های خلقی و غرور مردان اجازه بر زبان آوردن نیازها و خواسته‌هایشان را نمی‌داد. هم‌اکنون در زمان شیوع بیماری کرونا نیز بار مسئولیت زنان بسیار بیشتر از قبل شده و به تمامی وظایف آنها توجه به بهداشت و سلامت اعضای خانواده، آموزش فرزندان و ایجاد سرگرمی برای آنها در خانه و در مواردی دوخت ماسک و فراهم کردن تجهیزات بهداشتی هم اضافه شده است. مشکلات اقتصادی و معیشتی پیش آمده به واسطه کرونا نیز مسئله مهم دیگری است که بار مدیریت اقتصادی‌اش را زنان در خانه بر دوش می‌گیرند.»
طراحی درست شهری به زنان کمک می‌کند
زنان به واسطه تمام نقش‌هایی که هم‌اکنون و در بحران فعلی ایفا می‌کنند، در فشار بوده و دچار خستگی می‌شوند. دیدارهای دوستانه به حداقل رسیده، فعالیت‌های ورزشی در پارک‌ها و حضور در ورزشگاه‌ها با ممنوعیت مواجه شده و درمجموع شرایط بازسازی روحی زنان کاهش یافته است. اما سولماز حسینیون، دانش‌آموخته دکتری طراحی شهری و متخصص تاب‌آوری شهری به نقش طراحی شهری در چنین مواقعی اشاره کرده و با تأکید بر اینکه شهرهای ما برای آقایان طراحی شده است به همشهری می‌گوید: «با شیوع کرونا، اهمیت حضور در فضاهای باز به‌دلیل توجه به سلامت، بیشتر مطرح شد. آیا ما به اندازه کافی در شهرهایمان عرصه‌های باز و عمومی داریم که همه اقشار جامعه بتوانند در امنیت، از آن استفاده کنند؟! شیوه طراحی بسیاری از شهرها به‌گونه‌ای است که اقشار ضعیف، گروه‌های کم‌توان مانند سالمندان و زنان که ایفاگر همزمان چندین نقش هستند از آن حذف می‌شوند و رغبت کمتری برای حضور در فضای شهر دارند. این در حالی است که اگر شهرها متناسب با نیاز زنان طراحی و ساخته شوند فضای مطلوبی برای حضور آنها فراهم می‌شود.»
بسیاری از شهرهای دنیا هم‌اکنون به‌دلیل شیوع کرونا، بوستان‌هایشان را توسعه داده و پیاده‌روها را عریض‌تر کرده‌اند تا امکان حضور بانوان و مادران با امنیت کامل در فضای شهری و با رعایت فاصله‌گذاری را فراهم کنند.
سولماز حسینیون، پژوهشگر تاب‌آوری شهری:
در این شرایط با حضور راحت‌تر زنان در فضاهای باز شهری، امکان بازسازی روانی برای آنها فراهم می‌شود و این یکی از اصلی‌ترین نیازهای زنان برای مدیریت بهتر بحران‌هاست. هم‌اکنون با شیوع کرونا، بسیاری از شهرهای دنیا اقدام به توسعه مکان‌های باز عمومی کرده‌اند. به‌عنوان مثال بوستان‌های خود را توسعه داده و عرض پیاده‌روها را بیشتر کرده‌اند تا امکان حضور شهروندان با رعایت فاصله‌گذاری میسر شود. این همان تاب‌آوری شهری است که نگاهی رو به جلو داشته و براساس آن تلاش می‌شود با تدابیری، به مسائل جدید پاسخ درست دهند.
فاطمه صالح، معاون سازمان مدیریت بحران شهر تهران:
در این شرایط، به جز تمامی مسئولیت‌هایی که بر عهده زنان است، آنها وظیفه مهم زنده نگه داشتن روح زندگی در خانه را هم به‌عهده دارند تا مرحله مقابله با بحران راحت‌تر طی شود. در عین حال پژوهشگران مسائل اجتماعی و روانشناسی باید به کمک زنان آمده و توانایی آنها را به‌عنوان ستون و محور خانواده به‌ویژه در مواقع مدیریت بحران ارتقا دهند.
