خط‌ها و هیچ‌ها قفس‌ها و قفل‌ها
درباره پرویز تناولی مجسمه‌ساز نامدار مدرن ایران
مهرداد طبرسی ـ روزنامه‌نگار
شاید وقتی از مجسمه‌سازی ایرانی سخن می‌گوییم، نام‌هایی چون ابوالحسن صدیقی و علی‌اکبر صنعتی در میان عموم شناخته‌شده‌تر باشند اما وقتی از مجسمه‌سازی مدرن ایران حرف می‌زنیم، بی‌تردید نام پرویز تناولی بر صدر می‌نشیند. او مدرن‌ترین مجسمه‌ساز امروز ایران است که مجسمه‌سازی ایرانی را در طول بیش از نیم قرن فعالیت حرفه‌ای به پیش برده و الگویی تازه در مجسمه‌سازی به دست داده است.
علاوه بر این، هیچ‌یک از مجسمه‌سازان ایرانی شهرت بین‌المللی پرویز تناولی را ندارند. او یکی از شناخته‌شده‌ترین نام‌های هنر ایران فراسوی مرزهاست و بسیاری مجسمه‌سازی ایران را تنها به نام او می‌شناسند. پرویز تناولی راهی در مجسمه‌سازی ایران گشوده است که هنوز بسیاری از مجسمه‌سازان امروز ذیل او محسوب می‌شوند و آگاهانه یا ناآگاهانه از او متأثرند.
دخیل بر پنجره‌فولاد
پرویز تناولی یکی از اعضای گروهی است که بعدها به گرایش سقاخانه مشهور شدند. استفاده از مؤلفه‌های فرهنگ شیعی و هنر سنتی ایران و نیز مؤلفه‌هایی که به طور خاص در سقاخانه‌ها به کار رفته‌اند؛ مثل دست و اجزای علم و پنجره‌فولاد، عناصر کتیبه‌ها و خطوط سنتی که ازجمله نشانه‌های گرایش سقاخانه است.
بعضی از مؤلفه‌های سقاخانه‌ای مثل پنجره‌فولاد و دست و کاسه و خطوط کوفی تا امروز هم در کارهای پرویز تناولی دیده می‌شود و به شکل‌های گوناگون اجرا شده است.
تاریخی که پشت سر است
پرویز تناولی به جایگاه خود آگاه است. در عین ذهنیت مدرن، همه هنر و تاریخ ایران را پشت سر خود دارد، از کتیبه‌های دوره هخامنشی تا کتیبه‌های دوره اسلامی، از فرهنگ بدوی ایلات و عشایر تا فرهنگ عامه شیعی، از قفل‌ها و مجسمه‌های بومی تا مجسمه‌سازی مدرن. وقتی دست به کار ساخت مجسمه می‌شود ممکن است هر کدام از اینها را به‌کار بگیرد و با هم تلفیق کند و اثری تازه به‌دست دهد.
بدوی و بومی
نکته‌ای که پرویز تناولی را در میان دیگر هنرمندان امروز ایران متمایز می‌کند، جست‌و‌جوی بی‌پایان او در دل فرهنگ بومی ایران است. او سال‌ها در اقلیم‌ها و اقوام ایرانی جست‌و‌جو کرده و چیزهای بسیاری از هنر بومی بدوی ایرانیان کشف کرده و آنها را به شکل مجسمه‌ها و پیکره‌های کوچک و بزرگ اجرا کرده است، مثل قفل‌ها و شیرها و گبه و.... هر کدام از این آثار دوره‌ای در کار تناولی بوده‌اند و جلوه‌ای تازه از هنر ایرانی را به نمایش گذاشته‌اند.
رکوردشکن مثل پرسپولیس
پرسپولیس شاهکار پرویز کلانتری است که به گران‌ترین اثر تاریخ هنر ایران تبدیل شد و در حراج کریستی دبی به مبلغ ۸/۲میلیون دلار به فروش رسید. بسیاری امروز می‌گویند که قیمت اثر پرویز کلانتری در حراج هیجانی بوده و اگر سماجت خریدار نبود به چنین قیمتی دست نمی‌یافت. مگر نه اینکه بخشی از منطق حراج هیجان است و در رقابت است که قیمت‌ها شکل می‌گیرند؟
فارغ از همه اینها، اثر پرویز تناولی به قیمتی رسید که با بزرگ‌ترین مجسمه‌سازان دنیا برابری می‌کند و تا سال‌ها دست‌نیافتنی به‌نظر می‌رسد.
از تهران تا نیویورک
آثار پرویز تناولی در موزه‌های بزرگ دنیا ازجمله موزه هنرهای مدرن نیویورک، موزه بریتانیا، موزه متروپولیتن نیویورک، موزه لودویک آخن و موزه هنرهای مدرن وین نگهداری می‌شود.
اثری از تناولی، از مجموعه تقدیس، در باغ مجسمه موزه هنرهای معاصر تهران قرار دارد. اثر دیگری از او به نام «فرهاد کوهکن» سال‌هاست که در محوطه تئاتر شهر جا خوش کرده. یکی از آثار تناولی به نام «تقدیس‌گاهی برای آخرین شاعر ایران» در جلوی ساختمان شهرداری اصفهان قرار گرفته است. هر مجسمه‌ای از پرویز تناولی چه از مجموعه هیچ‌ها باشد، چه تقدیس‌ها و چه آثار سقاخانه‌ای به‌راحتی قابل شناسایی است.
فراتر از چارچوب‌های سنتی
اغلب مجسمه‌های ایران، پیش از پرویز تناولی، متأثر از صورت‌ها و فیگورها بوده‌اند. او از نخستین کسانی است که مجسمه را از قالب سنتی خارج می‌کند و به خلق مجسمه‌هایی متفاوت دست می‌زند. چیزی به نام انتزاع را به مجسمه‌سازی ایرانی می‌آورد. از نخستین کسانی است که به شکل‌های سنتی محدود نمی‌ماند و می‌کوشد تا در هر شکلی که ممکن است مجسمه خلق کند. بسیاری دیگر که بعدها خلق چنین مجسمه‌هایی را آزموده‌اند، دنباله‌رو پرویز تناولی بوده‌اند.
هیچ مثل مجسمه‌های تناولی
یکی از آشناترین کارهایی که پرویز تناولی در مجسمه‌سازی خلق کرده «هیچ» است؛ یکی از کلمه‌های بنیادی زبان فارسی که از نیستی حکایت می‌کند. «هیچ»ها در دست‌های تناولی هر بار به شکلی درمی‌آیند، ایستاده و خوابیده و گاه درهم تنیده و پیچیده. او در طول سال‌ها ده‌ها نمونه از آنها را خلق کرده.
در میان هنرمندان ایرانی تناولی نخستین کسی است که کلمه‌ای را به شکل مجسمه درآورده است. «هیچ»های او شهرت جهانی دارند و حتی برای کسانی که خط فارسی را نمی‌شناسند نیز عجیب و جالب توجه است.
کوفی مثل ساسانی
توجه به کتیبه‌های باستانی و بازآفرینی آنها در اثر هنری از دیگر کوشش‌های همیشگی پرویز تناولی بوده است. دقت او در اجرای خطوط میخی در الواح ساسانی و خط کوفی در کتبیه‌های اسلامی به یک اندازه است. درخشان‌ترین و متمایزترین آثار او، مثل پرسپولیس، در همین بازآفرینی‌ها شکل گرفته‌اند.
