تئاتر در تابستان کرونا

محمدناصر احدی ـ روزنامه نگار

بعد از قریب به 4‌ماه که از تعطیلی سالن‌های تئاتر می‌گذرد، از اول تیرماه چراغ تئاتر دوباره روشن شد، اما گویا این چراغ آنقدر سو ندارد که قدرت پایان‌دادن به تاریکی طولانی‌مدت حاکم بر صحنه‌های نمایش را داشته باشد.
 برخی از گروه‌های نمایشی که اجرایشان با شیوع کرونا متوقف شده بود، برای ازسرگیری کارشان دودل هستند و درباره تامین سلامت اعضای گروه و تماشاگران‌ یا مشکلات مالی ناشی از کاهش فروش بلیت نگرانی‌هایی دارند که باعث شده دست‌ودل‌شان به‌کار نرود و همچنان در دوراهی اجرای نمایش یا از دست دادن این فرصت بلاتکلیف باشند. با توجه به تعطیلی تئاتر در 3ماهه نخست امسال، می‌توان حدس زد که تئاتر سال پرترافیکی خواهد داشت و چناچه گروهی در استفاده از فرصتی که برای اجرا دارد تعلل کند، ممکن است تا سال آینده هم نتواند کارش را روی صحنه ببرد. از طرف دیگر، با اوج‌گیری مجدد کرونا، این نگرانی وجود دارد که هم سلامت عوامل نمایش و تماشاگران به خطر بیفتد و هم، حتی با وجود رعایت پروتکل‌های بهداشتی، مخاطبان تئاتر تمایلی به حضور در سالن‌های نمایش نداشته باشند و عملا اجراکردن کاری با اجرانکردن آن چندان توفیر نکند. برای ارزیابی بهتر وضعیت موجود، با 2کارگردانی که اجرای نمایش‌هایشان در تئاتر شهر با شیوع کرونا نیمه‌کاره ماند و نظرات متفاوتی درباره شرایط کنونی تئاتر دارند، هم‌صحبت شده‌ایم.

تئاتر باید به جامعه بازگردد



محمد مهدی خاتمی 

نمایش «سه‌شنبه‌های لعنتی» به کارگردانی و نویسندگی محمدمهدی خاتمی که از 27بهمن سال پیش در تالار سایه به روی صحنه رفت، تنها 6 اجرا داشت و از 15روز دیگر مجددا به‌مدت 2هفته پذیرای علاقه‌مندان خواهد بود. خاتمی درباره اجرای تئاتر در این روزها می‌گوید: «باید پذیرفت کرونا نه‌فقط در شهر و کشور ما بلکه در تمام جهان اتفاق افتاده و قرار نیست زندگی متوقف شود. همانطور که مسافرت‌رفتن قدغن نشده یا سر کار رفتن مردم ادامه دارد، تئاتر هم باید با رعایت شرایط بهداشتی برای تماشاگران و گروه نمایش در جامعه جاری شود. تئاتر مثل فیلم نیست که آن را در کمد بگذاریم و چند وقت بعد نشان دهیم. ما حتی اگر 15روز دیگر اجرا برویم، این گروه دیگر گروه 5‌ماه پیش نیست که کار را شروع کردیم. حتی ممکن است دیدگاه خود من نسبت به متن عوض شده باشد. پس به‌ناچار باید خودمان را با شرایط وفق دهیم.»
خاتمی می‌افزاید: «من با تعطیلی تئاتر مخالفم چراکه اگر برای مثال تا اول مهر کرونا تمام می‌شد، قاعدتا تا آن زمان صبر می‌کردیم و بعد کار را از سر می‌گرفتیم، اما مشخص نیست کرونا تا چه زمانی باقی می‌ماند و نمی‌توان دست از کار کشید. افراد زیادی در تئاتر هستند که از این راه ارتزاق می‌کنند یا به لحاظ روحی به این هنر وابستگی دارند. پس تئاتر باید به جامعه برگردد؛ البته باید سلامت عوامل گروه‌ها و تماشاگران را هم به‌طور جدی مدنظر داشت و به‌اصطلاح پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کرد.»
این کارگردان تئاتر درخصوص حمایت‌های دولتی از جامعه تئاتر هم می‌گوید: «دولت همانطور که وعده حمایت از مشاغل آسیب‌دیده از کرونا را داده، باید از جامعه تئاتری نیز حمایت کند. در واقع وزارت ارشاد در برابر هنرمندان تئاتر وظیفه‌مند است. 


ابراهیم پشت‌کوهی

به‌نظر من، مثلا مرکز هنرهای نمایشی و معاونت هنری وزارت ارشاد باید در قبال هر بلیت فروخته‌شده در گیشه، هزینه یک بلیت را به گروه‌ها بپردازد تا به این ترتیب از جامعه تئاتر حمایت شود. یک گروه 20نفره که ماه‌ها تمرین کرده، چشمش به گیشه است و بی‌انصافی است اگر از این قشر حمایت نشود.»  
خاتمی معتقد است اجرای آنلاین تئاتر جای حضور تماشاگر در سالن را نمی‌گیرد و علاوه بر آن، مشکلاتی در ضبط و پخش تئاترها وجود دارد که حل این مشکلات نیاز به سرمایه‌گذاری دارد: «برخلاف سینما که توانست با اکران آنلاین، بخشی از مشکلاتش را حل کند، اجرای آنلاین تئاتر مثل لذت حضور در سالن لذتبخش نیست. از طرف دیگر، ضبط تئاتر به صدابرداری و تصویربرداری خوب نیاز دارد که بسیاری از تئاترهای ضبط‌شده این وی‍ژگی را ندارند و مرکز هنرهای نمایشی هم فاقد توان مالی لازم برای سرمایه‌گذاری در این خصوص است. اگر مخاطبان تئاتر در سالن احساس امنیت کنند، معتقدم افراد زیادی هستند که مثل خود من دلشان برای دیدن نمایش روی صحنه لک زده و از بازگشایی تئاترها استقبال می‌کنند.» با این تفاصیل به‌نظر می‌رسد بازگشایی تئاترها و سایر مراکز فرهنگی به اتخاذ تصمیمات عملی‌تر از سوی مقامات بالا نیاز دارد تا هم سلامت کسی به خطر نیفتد و هم معاش فعالان فرهنگی و هنری تامین شود.




تئاتر بدون سلامتی، بدون صرفه 

ابراهیم پشت‌کوهی، نویسنده و کارگردان نمایش «اتللو؛ تنها خرچنگ خانگی لای ملافه‌ها خانه می‌کند» که اجرای آن از 23بهمن آغاز شد اما تا موعد پایانی‌اش که 26اسفند1398 بود ادامه نیافت، درباره اینکه آیا حاضر است با بازگشایی سالن‌های تئاتر ادامه اجرای نمایشش را از سر بگیرد می‌گوید: «ارزش سلامتی و جان عوامل نمایش و تماشاگران از هر چیزی بیشتر است و در شرایط فعلی که ممکن است کسی بیمار شود، امکان اجرا وجود ندارد. تئاتر هنری بی‌واسطه است و با دستورالعمل‌هایی که برای گروه نمایش و تماشاگران درنظر گرفته شده، دست یافتن به این بی‌واسطگی مقدور نیست.» پشت‌کوهی با اشاره به مسائل اقتصادی تئاتر چنین ادامه می‌دهد: «جدا از اینکه از حیث سلامتی امکان اجرا وجود ندارد، از نظر اقتصادی نیز اجرای نمایش در این شرایط به‌صرفه نیست. در دستورالعمل‌های بازگشایی سالن‌های تئاتر بر رعایت فاصله میان تماشاگران تأکید شده و قاعدتا به این ترتیب فروش بلیت پایین می‌آید و این برای گروه 30-20نفره یک نمایش صرفه اقتصادی ندارد.» پشت‌کوهی امیدوار است که شرایط برای بازگشت تئاتر به جامعه مهیا شود ولی به اعتقاد وی هم‌اکنون چنین امکانی وجود ندارد: «تئاتر در میان همه هنرها، به‌خاطر رابطه بی‌واسطه بازیگر و تماشاگر، شکننده‌ترین است. برای مثال، هنر تجسمی می‌تواند آثارش را از طریق نمایش آنلاین به مخاطبانش عرضه کند، اما تئاتر به رابطه تماشاگر و بازیگر وابسته است و این رابطه در شرایط فعلی نمی‌تواند شکل بگیرد.» پشت‌کوهی درباره تمایل بیشتر تئاترهای خصوصی به بازگشایی نیز می‌گوید: «بقای تئاترهای خصوصی به اجراست و طبیعی است که آنها تمایل بیشتری به ازسرگیری کارشان دارند تا بتوانند از پس هزینه‌ها برآیند. اما بازگشایی این تئاترها قماری است که نتیجه خوبی ندارد و اگر کسی بیمار شود، افراد زیادی را بیمار خواهد کرد.»




نمایش اتللو؛ تنها خرچنگ خانگی لای ملافه‌ها خانه می‌کند. عکس: کاوه کاظمی