کودکان را از کار دور نگه‌دارید

محمد سرابی- خبر‌نگار

پشت چراغ قرمز آنها را می‌بینیم و در گاراژ‌های غیرقانونی جداسازی زباله، کسی از آنها خبر ندارد اما کودکان کار همیشه مشغول هستند. فصل قبل که باران و برف شهر را پوشاند و اکنون که آفتاب داغ روی خیابان‌ها می‌تابد و حتی زمانی که کرونا به اوج خود رسید و شهر‌ها را تعطیل کرد باز هم کودکان کار دست از کار خود نکشیدند.
اسفند‌ماه و زمانی که شهرداری تهران تمام فعالیت‌های مرتبط با تفکیک پسماند را تعطیل کرده بود و حتی پیمانکاران هم کارگران خود را به مرخصی فرستاده بودند کودکانی کیسه بر دوش در سطل‌های زباله جست‌وجو می‌کردند. حالا که محدودیت‌های کرونا کمتر شده است و مشکلات مالی ناشی از آن بیشتر به چشم می‌آید این بچه‌ها بیشتر به‌کار کشیده می‌شوند. در این بین، طرح ساماندهی کودکان کار که طی چندماه گذشته به‌دلیل کرونا به تعویق افتاده بود، در روزهای آینده به‌صورت آزمایشی عملیاتی می‌شود. در اجرای این طرح و در حوزه‌های مختلف شناسایی و جذب، توانمندسازی، حمایت از خانواده و دادن آموزش‌های لازم از توان انجمن‌های مردم‌نهاد، نیروهای داوطلب و مؤسسات غیردولتی نیز استفاده خواهد شد. همچنین همزمان با 12ژوئن (23خرداد) و به مناسبت روز جهانی مقابله با کار کودکان و با دستور شهردار تهران، کمپین‌های مردمی «نه_به_کار_کودکان» و «چهارراه کودک» راه‌اندازی ‌شد. کمپین‌هایی که شهرداری درخواست کرده تا هنرمندان و چهره‌ها نیز در آنها مشارکت جدی داشته باشند.

فقر و افزایش کودکان ‌کار
سازمان ملل اخطار داده است که کوتاه شدن سال تحصیلی در اثر انتشار بیماری کرونا باعث افزایش کودکان کار می‌شود. گزارش مشترک یونیسف و سازمان جهانی کار که اخیرا در روزنامه نیویورک تایمز منتشر شد نشان می‌دهد که مشکلات مالی خانواده‌های فقیر باعث می‌شود بیشتر کودکان خود را وادار به‌کار کنند و به گفته گای رایدر، مدیر سازمان جهانی کار، هر یک‌درصد افزایش فقر باعث 0.7درصد کار بیشتر کودکان می‌شود. هنریتا فود، مدیر یونیسف هم تأکید کرده که با بازشدن دوباره مدارس ممکن است بعضی از این کودکان به کارکردن ادامه دهند.
روز 21ژوئن (23خرداد) به‌عنوان روز جهانی «مبارزه با کار کودکان» تعیین شده است. سابقه تعیین این روز به 18سال پیش بازمی‌گردد و هدف از آن جلب توجه و تلاش دولت‌ها و نهاد‌های محلی به مشکل کار کودکان بود که در سال‌های اخیر برنامه‌های این روز تحت‌تأثیر اتفاقات رایج در جهان قرار گرفت.
شعار این روز که در سال2018 «ایمنی و سلامت نسل‌ها» بود، در سال2019 «کودکان نباید در مزرعه‌ها کار کنند بلکه باید به رویا‌های خود بپردازند» به‌عنوان شعار تعیین شد و امسال بیماری کرونا آنقدر بر زندگی روزانه تأثیر گذاشته است که شعار «این بار بیش از همیشه بچه‌ها را از کار کودکان دور نگه دارید» اعلام شده است. وقتی کرونا مشاغل محلی را در هندوستان تعطیل کرد، کارگران روستایی که در شهر‌ها کار می‌کردند به سمت روستا‌های خود بازگشتند و چون تعداد آنها زیاد بود و وسیله‌ای برای حمل‌ونقل نداشتند پیاده در جاده‌ها به راه افتادند. در بین آنها تعداد زیادی کودک کار دیده می‌شدند. خوشبختانه این شرایط در شهر‌های ایران رخ نداد اما در مناطق حاشیه شهر و در جایی که امکان نظارت وجود نداشت استفاده از کودکان کار در مشاغلی مانند تفکیک زباله خشک ادامه پیدا کرده است.
هفته پیش خبری در این‌باره منتشر شد که براساس آن با دستور شهردار تهران، پیروز حناچی اقدامات پزشکی و غربالگری از ساکنان منطقه کوره‌پزخانه‌های منطقه۱۹ در خلازیر (نعمت‌آباد) تداوم پیدا خواهد کرد. بخش بزرگی از کودکان کار تهران در مناطق حاشیه شهر حضور دارند و از چشم اهالی شهر پنهان هستند. در دوران اوج بیماری کرونا نیز درباره انتشار بیماری در این مناطق و محدوده‌های مشابه که به‌دلیل فقر از امکانات بهداشتی محروم هستند هشدارهایی داده شده بود.
فرزانه صادق مالواجرد، دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری در یادداشتی به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودک نوشت: «صحنه نمایش کار بسیاری از کودکان کار در جای جای شهرها، تبدیل به صحنه نمایش بی‌عدالتی شهرها شده است. ما نیاز داریم بپذیریم که کودکان، مشارکت‌کنندگانی در شهرهایمان هستند، پس فراهم آوردن بستر مشارکت کودکان، راهی برای داشتن شهروندانی فعال در آینده‌ای نزدیک است».

چهارراه کودک
اکنون و با اتمام سال تحصیلی، سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، اقدامات پزشکی و غربالگری از ساکنان منطقه کوره‌پزخانه‌های منطقه۱۹ در خلازیر (نعمت‌آباد) استمرار یافت و همزمان با روزجهانی مبارزه با کار کودکان آغاز به‌کار کرده است. برخی برنامه‌های این کمپین شامل اکران محیطی طرح‌های آگاه‌سازی‌ و حساس‌سازی‌ شهروندان در سطح شهر، برگزاری نمایشگاه طرح‌های هنرمندان با همکاری معاونت امور اجتماعی و فرهنگی مترو در ایستگاه‌های امام خمینی، تجریش و تئاتر شهر، برگزاری «تد اجتماعی» با حضور فعالان حوزه مقابله با کار کودک و برخی موارد دیگر است که که در طول هفته آینده و تا پایان سال ادامه خواهد داشت.

۱۷هزار کودک کار در استان تهران و باورهای غلط
محمدحسن داوودی- مدیر مدرسه کودکان کار

استان تهران 17هزار کودک کار دارد. این تصور مردم اشتباه است که گمان می‌کنند اکثر کودکان کار درگیر باند هستند. واقعیت این است که تنها حدود ۲۰درصد کودکان کار در استخدام باند‌هایی هستند که آن باند‌ها هم به‌صورت خانوادگی و قومی اداره می‌شوند؛ نه به‌صورت مافیا که فردی کودکان را بخرد. این در حالی است که بیش از ۸۰درصد کودکان به‌دلیل مشکلات اقتصادی کار می‌کنند، درحالی‌که در رسانه‌ها طوری بازنمایی شده که انگار همه کودکان درگیر باند هستند. یک باور غلط دیگر درباره کودکان کار این است که اغلب مردم فکر می‌کنند همه این کودکان در چهارراه‌ها کار می‌کنند، این در حالی است که بیش از ۷۰درصد کودکان کار در مکان‌هایی‌ مانند کارگاه‌های غیرمجاز، باربری‌ها، گاری‌کشی‌ها و... کار می‌کنند که اصلا دیده نمی‌شوند.
مدارس کودکان کار صبح رویش به‌عنوان یک سازمان عام‌المنفعه به آموزش و توانمند‌سازی‌ کودکان کار می‌پردازد. امروز هزینه آموزش هر فرد در مقایسه با نگهداری یک زندانی در زندان بین ۲۰ تا ۵۰برابر کمتر است، این در حالی است که ما می‌توانیم با صرف این هزینه زندگی و آینده یک دانش‌آموز را نجات دهیم، در واقع کار مدرسه کودکان کار صبح رویش یک نوع پیشگیری از جرایم سازمان‌یافته است، تا این کودکان در آینده از وضعیت فعلی خود نجات یابند و زندگی و خانواده سالمی داشته باشند، زیرا آسیب‌ها به‌صورت تصاعدی بازتولید می‌شوند و اگر ما بتوانیم یک کودک را نجات دهیم، یک خانواده سالم در آینده خواهیم داشت. ما روز اول تنها با ۱۱۰دانش‌آموز کارمان را شروع کردیم و امروز در ۷مرکز به ۱۰۵۱دانش‌آموز خدمات آموزشی، مهارتی، درمانی و... ارائه می‌دهیم. متأسفانه در این روزها کودکان کار به‌شدت در معرض خطر قرار دارند، زیرا هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سلامت آسیب‌پذیر هستند. با شیوع کرونا بسیار بوده شب‌هایی که این کودکان سر گرسنه بر بالین گذاشتند و بعد هم به‌دلیل دسترسی نداشتن به گوشی و تبلت نتوانستند آموزش‌های درسی را فرابگیرند. مشارکت اجتماعی مردم می‌تواند مسئله کودکان کار کشور را حل کند، به شرطی که یک مدل موفق وجود داشته باشد و از آن مدل حمایت شود، نه از کار‌های گداپرورانه که فقط به سیر کردن شکم فکر می‌کنند و از تغییر جهان‌بینی و آموزش کودکان غافل هستند.