به مشکلات غیرقابل پیش‌بینی چگونه واکنش نشان می‌دهید؟

طراوت جلالی-روانشناس

  تاب‌آوری، یکی از مهارت‌هایی که در شرایط سخت و استرس‌زا می‌تواند به فرد کمک کند تا تصمیم‌های درستی در زندگی خود بگیرد. افرادی که چنین مهارتی را آموخته و آن را در زندگی خود به‌کار می‌برند، شخصیتی مقاوم در مقابل استرس دارند و درس‌های ارزشمندی از تجارب سخت زندگی خود می‌گیرند. در زیست‌شناسی نظریه‌ای به‌نام تنازع بقا وجود دارد. براساس این نظریه، تنها موجوداتی می‌توانند به زندگی خود در جهان ادامه دهند که بتوانند خود را با محیط پیرامون خود وفق داده و با شرایط سختی که محیط به آنها تحمیل می‌کند سازگار کنند. در ما انسان‌ها نیز چنین ظرفیتی وجود دارد به‌نام تاب‌آوری. اگر بتوانیم این ظرفیت را از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل کنیم و آن را افزایش دهیم، این ظرفیت می‌تواند به شکل یقین به ما کمک کند که هنگام رویارویی با شرایط سخت و تهدیدهای جدی و در برابر عوامل استرس‌زا و همچنین عواملی که مسبب به‌وجود آمدن بسیاری از مشکلات روانشناختی و آسیب‌های اجتماعی می‌شوند، از خود مقاومت نشان دهیم و بر آنها غلبه کنیم و واکنشی یادگیرانه- مقابله‌ای از خود نشان دهیم.  یعنی از شرایط سخت تجربه کسب کرده، درسی ارزشمند بگیریم و برای خود فرصتی برای موفقیت ایجاد کنیم اما، درصورتی که تاب‌آوری افراد ضعیف باشد، فرد نقش قربانی را به‌خود گرفته و نسبت به شرایط، منفعلانه برخورد خواهد کرد یعنی به سرعت روحیه خود را می‌بازد و خود را قربانی شرایط می‌بیند و دست به راهکارهای نامناسب ازجمله سوءمصرف مواد، استفاده از الکل، خودکشی، قتل و رفتارهای مجرمانه دیگر می‌زند. ممکن است این سؤال برای شما پیش بیاید که چگونه می‌توان مهارت تاب‌آوری را کسب کرد؟ در نخستین گام، افراد باید در زندگی خود، هدف مشخصی داشته باشند و برای رسیدن به آن تلاش کنند. در گام دوم، امیدواری به آینده‌ای روشن و اینکه زندگی قرار است روی خوشی داشته باشد می‌تواند به ایجاد تاب‌آوری و کسب توانایی مقابله با استرس‌ها کمک کند. در گام سوم، اعتماد به خود و بالا بردن توانایی اجتماعی مانند منعطف بودن در مقابل مسائل، همدلی و مهربانی کردن با دیگران، شوخ‌طبعی و نشان دادن رفتارهای مورد پسند و اقبال عمومی به ایجاد ظرفیت تاب‌آوری در فرد کمک می‌کند. در گام چهارم، افزایش شبکه‌های حمایتی مانند ارتباط بیشتر با خانواده، اقوام و دوستان و در گام پنجم تقویت ارتباط با آنها گام‌هایی مفید برای افزایش تاب‌آوری به‌شمار می‌رود. در گام ششم نیز، افزایش مهارت حل مسئله و کمک گرفتن از دیگران برای پایان دادن به مسائلی که ذهن فرد را به‌خود درگیر کرده مفید است. اما مهم‌ترین عامل ایجاد تاب‌آوری در افراد، افزایش اعتقادات دینی و معنویات است که می‌تواند کمک بسیاری به افزایش تاب‌آوری و دوری افراد از دست زدن به اقدامات مجرمانه شود؛ اقداماتی که در اسلام ارتکاب به آن نهی شده است و فرد با تقویت اعتقاد دینی خود از دست زدن به آن خودداری می‌کند.