مصایب کرونا برای دیپلمات‌ها و سفرا در گفت‌وگو با سفیری که مجبور شد استوارنامه خود را به‌صورت ویدئوکنفرانس تقدیم کند
همزیستی دیپلمات‌ها با کرونا
اسماعیل سلطنت‌پور_خبر‌نگار
ویروس کرونا چارچوب‌های زندگی عادی را از اقتصاد و فرهنگ گرفته تا دیپلماسی و سیاست به هم ریخته است. در این بین دیپلماسی و دستگاه وزارت خارجه متاثر از این ویروس سفرهای خارجی را تعطیل کرده و مذاکرات شکل مجازی به‌خود گرفته‌اند. حسین قریبی که کمتر از 2ماه پیش عازم برزیل شد، نخستین سفیر ایرانی بود که استوارنامه خود را به‌صورت ویدئوکنفرانس تقدیم قائم‌مقام وزیر خارجه برزیل کرد. او می‌گوید این تجربه نخستین تجربه در برزیل و شاید در جهان بود. برزیل، نهمین اقتصاد بزرگ جهان است که برای ایرانیان بیشتر با توپ و مستطیل سبز شناخته می‌شود. در حوزه روابط سیاسی ایران نخستین کشوری است که در شهر برازیلیا سفارت خود را دایر کرد. از آن روز تا‌کنون 60سال گذشته و ایران و برزیل روابط پرفراز و نشیبی داشته‌اند؛ از روابط نزدیک ایران و برزیل در دوران احمدی‌نژاد و لولا داسیلوا که به بیانیه سه‌جانبه نافرجام تبادل سوخت انجامید تا وضعیت کنونی که طرفین برای افزایش همکاری‌ها در تلاش هستند. حسین قریبی، دستیار سابق وزیر خارجه ایران به‌تازگی به‌عنوان سفیر ایران در برزیل فعالیت خود را آغاز کرده است. گفت‌وگوی همشهری با قریبی را در ادامه بخوانید:
با توجه به آمار‌های شیوع کرونا در برزیل، این وضعیت باعث کاهش فعالیت‌های دیپلماتیک نشده است؟ دیپلمات‌ها معمولا در این زمینه با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
ما نمی‌توانستیم در این شرایط حتی یک روز هم معطل شویم. بسیاری از نمایندگی‌های دیپلماتیک فعالیت‌های خود را در این شهر تعطیل کردند، ساعات کار خود را تقلیل دادند یا حضور پرسنل را محدود کردند. ما یکسری پروتکل‌های بهداشتی شدید در سفارت وضع کردیم و فعالیت خود را بی‌وقفه ادامه دادیم. رونوشت استوارنامه من به قائم‌مقام وزارت خارجه برزیل به‌صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد که نخستین تجربه در برزیل و شاید جهان بود. بلافاصله شروع به تماس با معاونان وزارت خارجه کردم و با آنها آشنا شدم. تماس با مقامات فعلی و قبلی، سناتورها، نمایندگان مجلس، مقامات ایالتی و تجار بی‌وقفه در جریان بوده و حتی جلسات چندجانبه با حضور طرف‌هایی از ایران و برزیل به‌صورت ویدئوکنفرانس داشته‌ایم. به‌نظرم شاید یکی از نتایج ویروس کرونا این بود که برای گفت‌وگو و برگزاری جلسات منتظر مهیا شدن شرایط و انجام سفر اعم از درون‌شهری، بین‌شهری و بین‌کشوری نشویم. البته برخی ملاقات‌ها مانند ملاقات با رئیس‌جمهور برزیل و معاون اول ایشان به‌صورت حضوری برگزار شد، ولی در مجموع حجم تماس‌ها برای ما نه‌تنها کمتر نشد، بلکه به نوعی بیشتر هم شد. به هر حال کارکنان بخش‌های دولتی که معمولا محافظه‌کار هستند باید بیشتر با ابزارهای جدید ارتباطی و مجازی کار کنند و این موجب تحولات مثبتی خواهد شد.
چشم‌انداز روابط دوجانبه ایران و برزیل به‌ویژه روابط تجاری را باتوجه به تبعات اقتصادی شیوع کرونا در جهان چطور ارزیابی می‌کنید؟
گسترش ویروس کرونا در جهان تأثیرات منفی زیادی بر اقتصاد و تجارت جهانی گذاشته است که تقریبا همه به آن واقف هستیم. برزیل و ایران از جمله کشورهای آسیب‌دیده از گسترش این ویروس هستند که همکاری 2 کشور در بخش‌های مختلف اقتصادی می‌تواند به رفع تبعات منفی اقتصادی شیوع این ویروس کمک کند. زمینه‌های عمده اقتصادی در عصر پساکرونا را می‌توان به 2 بخش تقسیم کرد. در بخش تجارت محصولات کشاورزی که پایه اصلی تجارت دوجانبه را تشکیل می‌دهد، خللی ایجاد نشده و تجارت در این بخش همچنان ادامه خواهد داشت. بخش کشاورزی برزیل از کرونا تأثیر کمی پذیرفته و صادراتش باقوت ادامه دارد. صادرات برخی از محصولات کشاورزی این کشور همچون سویا، گوشت و برنج به‌دلیل افزایش تقاضای جهانی و محدودیت صادراتی کشورهای رقیب برزیل افزایش یافته است. با توجه به کاهش استفاده از ذرت و نیشکر برای تولید اتانول به‌دلیل کاهش قیمت جهانی سوخت و از بین رفتن صرفه اقتصادی تولید اتانول، میزان ذرت و شکر موجود در برزیل برای صادرات بیشتر خواهد شد. ایران یکی از بازارهای صادراتی این محصولات است و برزیل می‌تواند این محصولات را به ایران صادر کند. در بخش صنعتی با توجه به اینکه کرونا تأثیرات بلندمدتی بر میزان فروش و صادرات شرکت‌های برزیلی خواهد داشت، سرمایه‌گذاری و تولید در ایران می‌تواند بازار ۸۰میلیونی برای این شرکت‌ها را تضمین کند. ویژگی تکمیل‌کنندگی در روابط تجاری از نکاتی است که در شرایط فعلی بیشتر از هر زمانی می‌تواند به گسترش روابط اقتصادی دوجانبه کمک کند. برزیل وارد‌کننده بزرگ کود و محصولات پتروشیمی است که ایران می‌تواند بخش قابل‌توجهی از آن را تامین کند. در مقابل این کشور از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان محصولات کشاورزی و برخی از محصولات صنعتی است که می‌تواند به ایران صادر شود.
وضعیت برزیل از جهت میزان مبتلایان به کرونا و تلفات خیلی وخیم است. ظاهرا دولت مرکزی و مقامات ایالت‌ها و سایرین سیاست واحدی در برخورد با این شرایط ندارند.
برزیل با اینکه دیرتر از سایر کشورها دچار معضل کرونا شد، ولی متأسفانه در سطح گسترده‌ای افراد به آن مبتلا شدند و تلفات هم خیلی بالا بوده است. البته اقدامات دولت‌های ایالتی و نیز دولت فدرال در سطح گسترده‌ای در جریان است، ولی شرایط به سمتی رفت که روز به روز بر تعداد تلفات افزوده شد. امیدواریم به‌تدریج وضعیت رو به بهبود باشد. اختلاف‌نظرهایی هم بین قوای سه‌گانه و هم دولت مرکزی با دولت‌های محلی وجود داشته و دارد. منتها سیستم بهداشتی و درمانی نهایت ظرفیت خود را به‌کار گرفته که بر این معضل فائق آید. یک مشکل مهم، اما موضوع کارگران و افراد روزمزد و بدون حمایت مالی است که تعداد آنها بالای چند ده میلیون نفر است و اینها را نمی‌توان به‌راحتی در قرنطینه نگه داشت. دولت بسته‌های مختلفی را برای کمک به این افراد درنظر گرفته است؛ لیکن این اقدامات به‌صورتی نبودند که تمام این افراد را پوشش دهند و در ثانی صدمات اقتصادی به قدری زیاد است که عملا جبران آنها برای دولت مشکل است؛ برای مثال تولید خودرو تا حد 99درصد کاهش یافته است. این مسئله علاوه بر کارخانه‌های خودروسازی، تأثیر زیادی بر بسیاری از مشاغل مرتبط با تولید خودرو دارد که به سختی قابل جبران است.
نوع نزدیکی که رئیس‌جمهور بولسونارو با آمریکای ترامپ دارد، چالشی برای روابط دوجانبه و کار شما ایجاد نمی‌کند؟
تمرکز ما بیشتر بر روابط دوجانبه ایران و برزیل است. 2 ملت نزدیک 120سال است که با هم ارتباط رسمی دارند و همیشه این روابط مبتنی بر احترام متقابل و منافع مشترک بوده است. دو طرف در بسیاری از موضوعات بین‌المللی اشتراک نظر دارند و حجم تجارت بالایی بین طرفین برقرار بوده است. در روابط خود با دیگران بیشتر به اهداف و منافع دو طرف نگاه می‌کنیم تا اینکه در روابط آنها با طرف‌های ثالث دخالت کنیم. اصولا چنین چیزی در روابط بین‌الملل امروز غیرممکن است. به‌عبارت دیگر نمی‌توان در چارچوب روابط دوجانبه، سیاست طرف مقابل در روابط با سایر کشورها را تعیین کرد. البته استثنائاتی مثل دولت قلدر آمریکا وجود دارد که سعی می‌کند دیگران را ملزم به پیروی از خواست خودش کند، ولی در این حالت هم توفیق کامل حاصل نمی‌شود. من در ملاقات به آقای بولسونارو، رئیس‌جمهور برزیل گفتم که می‌خواهیم روابط دوجانبه بهتر و گسترده‌تری داشته باشیم و از ظرفیت‌های بی‌شمار این روابط به نفع طرفین بهره‌برداری کنیم و ایشان هم در این خصوص موافق بودند. این سخن بسیاری از مقامات دولتی دیگر و هم‌حزبی‌های آقای بولسونارو هم هست. توافق داریم که از پنجره منافع متقابل دوجانبه به این روابط نگاه کنیم. اگر همین سیاست توسط طرفین دنبال شود من فکر می‌کنم به‌تدریج مفاهمه بهتری با دولت فعلی ایجاد می‌شود.
فاصله جغرافیایی از یک طرف بین ایران و برزیل مانع بود و ویروس کرونا هم مزید علت شده است. اینها مانعی برای کار مشترک نیست؟
حتی اگر قبلا هم چنین مانعی وجود داشت، لیکن با توسعه ابزارهای فناوری ارتباطی و امکان تماس‌های آنی و کسب اطلاعات موثق از طریق روش‌های مجازی، برقراری خطوط منظم کشتیرانی، خطوط حمل‌ونقل هوایی سریع‌تر و راحت‌تر، فاصله جغرافیایی چالش جدی به‌حساب نمی‌آید. قبل از انقلاب ایران روابط گسترده‌ای با آمریکای شمالی داشت و هیچ‌گاه فاصله جغرافیایی با ابزارهای 40 سال پیش و بیشتر مانع نبود، الان که دیگر این فاصله با آمریکای جنوبی بیشتر یک مسئله ذهنی است تا موضوع واقعی. مقایسه مستقیم نمی‌کنم، ولی بررسی‌ها نشان داده که مثلا حمل‌ونقل از برخی نقاط نزدیک به کشورمان به‌مراتب مشکل‌تر از حمل‌ونقل با برزیل است. از یک بندر در جنوب ایران تا یک بندر در آمریکای جنوبی یک پهنه آبی وسیع وجود دارد که طی مدت زمانی معین و بدون هیچ مانع ثالثی طی می‌شود و عملا بنادر حکم همسایگان را دارند.
وضعیت روابط تجاری چطور است؟
برزیل بزرگ‌ترین کشور و اقتصاد آمریکای لاتین، قدرت اقتصادی نوظهور در سطح جهانی، نهمین اقتصاد بزرگ جهانی و عضو گروه قدرتمند بریکس است. برزیل یکی از شرکای عمده تجاری ایران است و ظرفیت‌های زیادی برای کار مشترک دارد. روابط تجاری ما هم مستقیم و هم غیرمستقیم از طریق شرکت‌های بزرگ چندملیتی عمدتا در زمینه غلات و محصولات غذایی و کشاورزی است. اما اقتصاد برزیل از کشاورزی و دامداری و صنایع غذایی گرفته تا صنایع دارویی، شیمیایی، معدنی، نفتی، خودروسازی، ماشین‌آلات و هواپیماسازی، ظرفیت‌های بسیاری دارد. تجارت خارجی برزیل به رقم بیش از 400میلیارد دلار می‌رسد. این کشور با 225میلیارد دلار صادرات، بزرگ‌ترین صادر‌کننده در آمریکای جنوبی و با 175میلیارد دلار واردات بزرگ‌ترین بازار مصرف این قاره است. هر یک از 27ایالت برزیل با احتساب منطقه فدرال مزیت‌های نسبی خاص خود را دارند. ایالت سان پائولو به تنهایی اقتصادی بزرگ‌تر از بسیاری از کشورهای متوسط دارد و یک‌سوم تولید ناخالص داخلی در این ایالت به‌دست می‌آید. من اولویت خودم را فعال کردن روابط 2 کشور در این زمینه‌ها و کمک به طرف‌های تجاری در 2 کشور برای امکان‌سنجی بهره‌مندی متقابل 2 کشور از تجارت و فعالیت در این زمینه‌ها قرار داده‌ام؛ این چیزی است که مقامات 2 کشور هم به آن اعتقاد دارند.
برزیل بین ایرانیان به‌خاطر ورزش و به‌خصوص فوتبال شناخته شده است. برای همکاری در این حوزه‌ها چه برنامه‌هایی دارید؟
به‌طور کلی علایق بسیاری بین مردم 2 کشور وجود دارد. به‌صورت سنتی ایرانیان برزیل را از طریق ورزش و به‌ویژه فوتبال سبک خاص خودش و نیز محصولات کشاورزی می‌شناسند. لیکن هم‌اکنون زمینه‌های بسیار بیشتری در اقتصاد بزرگ برزیل وجود دارد که باید به مردم ایران شناسانده شود. همه‌ساله نمایشگاه‌های متنوع و متعددی در شهرهای بزرگ به‌ویژه سان پائولو و ریودوژانیرو برگزار می‌شود که نمایانگر برخی از این ظرفیت‌ها و زمینه‌های تجاری این کشور است. در رابطه با ایران هم به همین شکل، شاید عمده مردم برزیل اقتصاد ایران را نفتی و مبتنی بر تولید فرآورده‌های نفتی بدانند؛ درحالی‌که ایران امروزه در زمینه‌های بسیاری ازجمله تولید دارو، شرکت‌های دانش‌بنیان، نانوتکنولوژی و فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز دارای جایگاه بسیار مناسبی در جهان است. این ظرفیت‌ها نیاز به‌کار رسانه‌ای گسترده دارند. مردم برزیل به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه‌مندی خاصی دارند و هر چه تولیدات رسانه‌ای مناسب در اختیار آنها قرار گیرد، می‌تواند به شناخت بیشتر آنها از عقبه تمدنی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمک کند. جشن تولد 60 سالگی سفارت ایران در برازیلیا بهانه‌ای برای کار بیشتر در این زمینه‌ها و ایجاد شناخت بیشتر از ایران در جامعه برزیل است.
قریبی، سفیر ایران در برزیل: یکی از دستاوردهای ویروس کرونا برای ما دیپلمات‌ها این بود که برای گفت‌وگو و برگزاری جلسات، منتظر مهیا شدن شرایط و انجام سفر اعم از درون‌شهری، بین‌شهری و بین‌کشوری نشویم
