ایستگاه بیستم مهرگان

مرتضی کاردر_روزنامه نگار

جایزه مهرگان آرام و آهسته و پیوسته در طول همه سال‌های گذشته پیش آمده و اکنون برگزیدگان دوره‌های نوزدهم و بیستم خود را معرفی کرده است تا چراغ جایزه‌های خصوصی در ادبیات ایران روشن بماند. مهرگان از آن جهت اهمیت دارد که به‌عنوان یک جایزه خصوصی، با وجود همه فرازها و فرودها، 20دوره استمرار داشته است و همواره کوشیده است به همه آثار منتشر شده در گستره ادبیات ایران و ادبیات فارسی‌زبانان توجه کند، به‌ویژه آثاری که اغلب از چشم رسانه‌ها و خوانندگان و تحلیلگران حوزه ادبیات دور می‌مانند. شنبه و یکشنبه اختتامیه دوره نوزدهم و بیستم جایزه مهرگان، به شکل مجازی، در شبکه‌های اجتماعی برگزار شد و برگزیدگان جایزه در بخش رمان و داستان کوتاه و بخش ویژه از میان آثار منتشر شده در سال۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ معرفی شدند.

تأخیر در برگزاری جایزه به نفع بررسی آثار
اما آیا فاصله طولانی میان انتشار اثر و اعلام برگزیدگان سبب نمی‌شود که خوانندگان اثر را فراموش کنند و جایزه عملا تأثیر لازم را نداشته باشد؟ علیرضا زرگر، دبیر جایزه مهرگان، در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «در بسیاری از جایزه‌ها به‌دلیل زمان اندکی که برای داوری وجود دارد، شتاب کار بالا می‌گیرد که سبب می‌شود بسیاری از آثار به سرعت خوانده شود یا گاه اصلا خوانده نشود. ویژگی جایزه مهرگان این است که دست‌کم هیچ اثری از قلم نمی‌افتد. فرصت کافی برای برگزاری جایزه سبب می‌شود که داوران همه آثار را به دقت مطالعه کنند و همه آثار رسیده بدون اینکه تحت‌تأثیر شرایط بیرونی قرار بگیرند، ارزیابی شوند.»
با این همه، جایزه مهرگان این‌بار با تأخیر بیشتری نسبت به دوره‌های دیگر برگزار شد. دبیر جایزه مهرگان درباره تأخیر در برگزاری دوره فعلی می‌گوید: «معمولا اختتامیه جایزه مهرگان در مهر و آبان برگزار می‌شود. امسال هم ما تقریبا کارها را تا آن زمان انجام داده بودیم و فهرست‌هایمان آماده بود. اما برگزاری اختتامیه با وقایع آبان مصادف شد. شرایط خودمان و شرایط اجتماعی جامعه به‌گونه‌ای نبود که بتوانیم جایزه را برگزار کنیم. بعد وقوع رخدادهای پی‌در‌پی و بعد شیوع ویروس کرونا سبب شد که جایزه تا الان به تعویق بیفتد. اما دیدیم که بیش از این نمی‌توانیم جایزه را به تعویق بیندازیم. در عین حال الان دوره بیست‌و‌یکم و بیست‌و‌دوم آغاز شده است و تعویق در برگزاری دوره‌های نوزدهم و بیستم سبب می‌شد که کارهای دوره‌های آینده عقب بیفتد. لذا مجبور شدیم جایزه را به شکل مجازی برگزار کنیم.»
در عین حال، علیرضا زرگر از نبود بسترهای لازم برای انجام فعالیت‌های مجازی می‌گوید: «کاش در روزگاری که شیوع ویروس کرونا سبب شده است بسیاری از اتفاق‌ها به شکل مجازی برگزار شود، کوشش‌های بیشتری برای توسعه زیرساخت‌های اینترنتی در ایران انجام می‌شد. ما ابتدا قصد داشتیم اختتامیه را به شکل زنده در اینستاگرام برگزار کنیم اما دیدیم که حضور داوران و برگزیدگان در اقصی ‌نقاط ایران و ضعف سرعت اینترنت در شهرهای دور از مرکز مانع از این می‌شود که برنامه به شکل زنده برگزار شود. برای همین ویدئوهای داوران و برگزیدگان را در کانال تلگرام جایزه بارگذاری کردیم تا علاقه‌مندان سر فرصت بتوانند آنها را تماشا کنند».

مهرگان طلایی در روزهای بعد از کرونا
همزمان با برگزاری بیستمین دوره جایزه مهرگان قرار بود جایزه‌ای با عنوان مهرگان طلایی نیز برگزار شود. مهرگان طلایی جایزه‌ای است که به برگزیده برگزیدگان جایزه مهرگان تعلق می‌گیرد. برگزیدگان بیست دوره جایزه مهرگان در فرایندی داوری می‌شوند و یک اثر در هر حوزه به‌عنوان اثر برگزیده معرفی خواهد شد. علیرضا زرگر از برگزاری مهرگان طلایی در آینده‌ای نزدیک خبر می‌دهد: «ارزش و اهمیت جایزه مهرگان طلایی به‌اندازه‌ای است که جا دارد صبر کنیم تا شرایط فعلی بگذرد و در فرصتی مناسب برنامه به شکل حضوری برگزار شود. به محض اینکه جامعه به شرایط عادی برگردد و خطر شیوع ویروس کرونا از بین برود، مهرگان طلایی برگزار خواهد شد.»  مهرگان علم هر سال به برگزیدگان حوزه محیط‌زیست تعلق می‌گیرد. به گفته علیرضا زرگر، برگزیدگان جایزه مهرگان محیط‌زیست نیز تا یک‌ماه آینده معرفی خواهند شد.

مهرگان زبان مادری؛ جایزه‌ای برای زبان‌های بومی
امسال جایزه مهرگان بخش ویژه‌ای با عنوان ادبیات زبان مادری به جایزه افزود؛ آثار نویسندگان ایرانی که به زبان‌های دیگر بومی نوشته می‌شوند. در این بخش رمان «آخرین روزهای زندگی هلاله» نوشته عطا نهایی به‌عنوان برگزیده و «پرنده‌ها دیگر نمی‌ترسند» نوشته رقیه کبیری به‌عنوان اثر تقدیرشده معرفی شدند.
علیرضا زرگر، دبیر جایزه مهرگان درباره بخش ویژه مهرگان امسال می‌گوید: «وقتی به فارسی‌نویسان خارج از ایران توجه می‌کنیم، چه ایرادی دارد که به نویسندگان ایرانی که به زبان‌های بومی می‌نویسند، هم توجه کنیم؟ چنین جایزه‌ای سبب تقویت ادبیات بومی و توجه به زبان‌های فراموش‌شده می‌شود».

مهرگان خارج از ایران؛ داوران مشغول کارند
مهرگان ادب نویسندگان فارسی‌زبان خارج از ایران نیز جایزه دیگری است که در دوره نوزدهم و بیستم به مهرگان اضافه شده. به‌گفته دبیر جایزه مهرگان «تاکنون ۱۳۱اثر از نویسندگان ایرانی خارج از ایران و نویسندگان کشورهای تاجیکستان و افغانستان در این بخش داوری شده‌اند. اما هنوز داوران به نتیجه نهایی نرسیده‌اند. برگزاری این بخش دشواری‌هایی داشته است که سبب شده هنوز برگزیدگان معلوم نشوند.» 

2دوره آینده نیز دوسالانه است
علیرضا زرگر در پایان گفت‌و‌گوی خود به همشهری می‌گوید: «ما امیدواریم جایزه مهرگان دوباره به شکل سالانه برگزار شود. اما دوره بیست‌و‌یکم و بیست‌و‌دوم نیز دوسالانه برگزار خواهد شد. دوره بیست‌و‌یکم و بیست‌و‌دوم جایزه مهرگان شامل آثاری است که در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ منتشر می‌شوند. مراحل اولیه برگزاری جایزه آغاز شده و مثل دوره‌های گذشته گزارش مراحل مختلف جایزه از طریق بیانیه‌های دبیرخانه اعلام خواهد شد.» شاید بهتر باشد جایزه مهرگان تنوع بخش‌های خود را کمتر کند تا بتواند جایزه را به شکل سالانه برگزار کند یا دست‌کم داوری و برگزاری بخش‌های ویژه را به فرصتی میان جایزه مهرگان ادب موکول کند تا هم مهرگان ادب به‌صورت سالانه برگزار شود و هم جایزه‌های ویژه تمایز و تشخص بیشتری پیدا کنند.
 آنچه در ذهن خوانندگان رمان و داستان فارسی از جایزه مهرگان نقش بسته، انتخاب و توجه به آثاری است که معمولا از نظرها دور مانده‌اند، اما تأخیرهای طولانی در برگزاری جایزه سبب می‌شود که تأثیر جایزه کمتر و نام مهرگان در ذهن بسیاری از خوانندگان فراموش شود.


   «کتاب خم» رمان برگزیده مهرگان

در بخش رمان «کتابِ خَم» نوشته علیرضا سیف‌الدینی به‌عنوان برگزیده انتخاب شد. رمان‌های «آتشِ زَندان» نوشته ابراهیم دمشناس و «شکوفه عناب» نوشته رضا جولایی به‌عنوان رمان تحسین‌شده و «ط» نوشته زاهد بارخدا و «کوچ شامار» نوشته فرهاد حیدری گوران به‌عنوان تقدیرشدگان جایزه معرفی شدند.

   جایزه داستان کوتاه برای «آه ‌ای مامان»

در بخش داستان کوتاه «آه‌ ای مامان» نوشته احمد حسن‌زاده به‌عنوان بهترین مجموعه داستان کوتاه انتخاب شد. همچنین «او» از محمد کلباسی و «خاطرات یک دروغگو» نوشته نسیم وهابی به‌عنوان مجموعه داستان کوتاه تحسین‌شده، و «دوازده نت برای سکوت» نوشته کیوان صادقی و «بوطیقای شیطان» نوشته علیرضا لبش به‌عنوان مجموعه داستان‌های شایسته تقدیر این دوره از جایزه «مهرگان ادب» معرفی شدند. جواد اسحاقیان، هلن اولیایی‌نیا، حسین آتش‌پرور، پروین سلاجقه، سیاوش گلشیری، لیلا صادقی و ابوالفضل حسینی داوری بخش رمان جایزه را به‌عهده داشتند. درمجموع ۹۳۴اثر در بخش داستان کوتاه و ۱۰۲۴اثر در بخش داستان بلند و رمان در دبیرخانه جایزه مهرگان ارزیابی و داوری شده است.