تلاش برای بازگشت زندگی به پیاده‌روها
لایحه بهره‌برداری از عرصه‌های همگانی، معابر و پیاده‌روهای شهر تهران پس از اصلاح به‌زودی در شورای شهر تهران بررسی می‌شود
خبر می‌رسد که لایحه بهره‌برداری از عرصه‌های همگانی، معابر و پیاده‌روهای شهر تهران پس از دریافت نظر کارشناسان اصلاح شده است. با این اوصاف به‌نظر می‌رسد که گام‌های عملی مدیریت شهری برای ساماندهی پیاده‌روهای پایتخت آغاز شود که نخستین گام، بررسی لایحه در شورای شهر و تصویب آن خواهد بود.
به گزارش همشهری واقعیت آن است که در هیچ قسمتی از شهرهای ما به اندازه پیاده‌روها قوانین شهرنشینی زیر پا گذاشته نمی‌شود. صدای هیچ‌کس هم درنمی‌آید؛ مگر آنکه گاهی مغازه‌دارها از حضور دستفروشان کلافه شوند. بعضی موقع‌ها هم مثل تجریش و هفت‌تیر تهران، عده‌ای از مغازه‌داران، چاره کار را، پیوستن به جرگه دستفروشی می‌بینند و درست روبه‌روی مغازه خودشان بساط می‌کنند. به قول یکی می‌گفت: «2سال پیش، شب عید، دوستم 4تا موزاییک جلوی مغازه خودش در خیابان ولیعصر را روزی 35هزار تومان از یک‌نفر اجاره کرده بود تا حداقل جلوی ضرر را بگیرد.» جالبی قضیه اینجاست که در چنین راسته‌هایی گاهی اوقات هر 10متر نیز یک بنر پارچه‌ای نصب می‌کنند که: «در این مکان بساط‌گستری ممنوع است؛ از مأموران در طرح ساماندهی دستفروشان تشکر می‌کنیم.»
باور کنید اینطوری پیش برود، هیچ بعید نیست راهروها و راه‌پله‌های مراکز خرید و پاساژها پُر شود از دستفروش و موتوری. حرف هم بزنی می‌شوی کسی که می‌خواهی نان دستفروشان را در این اوضاع سخت اقتصادی آجر کنی. نمونه‌اش همین 3هفته پیش که پای لایحه بهره‌برداری از پیاده‌راه‌ها به میان آمد. هنوز لایحه به شورا نیامده بود که برخی مدعی شدند اصل ماجرا روی شهرفروشی است، برخی دیگر هم به دفاع از دستفروشان برآمدند. این در حالی است که اصل لایحه بر ساماندهی استوار شده و قرار نیست پیاده‌روها اجاره داده شود یا عرصه را بر دستفروشان تنگ کند.
خارج شدن شهر از حالت مکانیکی
اساس لایحه بهره‌برداری از عرصه‌های همگانی، معابر و پیاده‌روهای شهر تهران، کسب درآمد پایدار با تکیه بر ساماندهی فضاهای عمومی است. شهردار تهران می‌گوید: «در مورد این لایحه، ما بخشی از فضاهای عموم شهر را درصورت امکان به حوزه اقتصادی مجاورشان اختصاص می‌دهیم و حق شهر را محاسبه می‌کنیم. باید اجازه دهیم که چنین اتفاقی رخ دهد چراکه به سر و سامان پیدا کردن فضاهای همگانی کمک می‌کند. البته برای جلوگیری از موارد غیرقانونی نیز باید تمهیدات لازم را درنظر بگیریم.» پیروز حناچی با بیان اینکه لایحه بهره‌برداری از عرصه‌های همگانی و پیاده‌روهای شهر تهران، اتفاق میمونی است و شهر را از حالت مکانیکی خارج می‌کند، می‌افزاید: «اینگونه بسیاری از فضاهای شهری که در ساعت‌هایی از روز می‌توانند به محلی برای اوقات فراغت شهروندان تبدیل شوند، به‌عنوان یک‌ظرفیت وارد چرخه صحیح شهری می‌شود.»
علی اعطا، رئیس کمیته طرح‌ها و معماری شهری شورای شهر تهران
بهره‌برداری از پیاده‌روها به معنی فروش آنها نیست؛ فروش به معنی انتقال مالکیت است اما در این لایحه اصلا قرار نیست انتقال مالکیت اتفاق بیفتد. طی روزهای اخیر بعضا استدلال‌هایی از سوی برخی از افراد مطرح می‌شود مبنی بر اینکه چون به دستفروشان اجازه استفاده از پیاده‌روها داده نشده پس این لایحه نباید اجرایی شود. اما در استدلال‌هایی که مطرح می‌شود، در راستای اجرای این لایحه نمی‌توان دوگانه رفتار کرد؛ به‌عبارتی یا ما حق کسب منفعت از پیاده‌رو را به یک فرد فارغ از اینکه چه شخصی است واگذار می‌کنیم یا نمی‌کنیم. اگر کلیات این لایحه پذیرفته شد می‌توان آن‌را برای تعدادی از اصناف و دستفروشان نیز اجرایی کرد چون من فکر می‌کنم این کار قطعاً منافاتی با حقوق عمومی ندارد. ساماندهی معابر موضوعی است که در این لایحه مدنظر قرار گرفته شده است. هم‌اکنون پیاده‌رو‌هایی که این ظرفیت را دارند از آن بهره می‌برند ولی نوع بهره‌برداری آنها بدون قاعده است. اگر چه این اقدام بدون قاعده است اما به‌طور حتم در بسیاری از این نقاط ارقامی هم جابه‌جا می‌شود و این همان فسادی است که دائماً درباره آنها صحبت می‌شود. یکی دیگر از دغدغه‌هایی که در این لایحه مطرح شده بدون شک درآمدزایی برای شهرداری تهران است، ما نمی‌توانیم بگوییم که این موضوع را مدنظر قرار نداده‌ایم. در نهایت سرزنده کردن فضای عمومی شهر تهران موضوع دیگری بوده که در این لایحه مدنظر قرار گرفته است. شهرداری یک نهاد خصوصی نیست و درآمدی که از این راه کسب می‌کند را برای کلیه شهروندان و شهر هزینه می‌کند. در یک‌کلام نمی‌توانیم بگوییم که در راستای اجرای این لایحه شهرفروشی اتفاق می‌افتد؛ البته باید ضوابط و مقرراتی تدوین شود که این کار از مصادیق سد معبر نباشد.
پیاده‌روهای جهان در پساکرونا
در بسیاری از شهرهای توسعه‌یافته دنیا برای پیاده‌روها قوانین خاص و سختگیرانه‌ای وجود دارد. در واقع پیاده‌روها به‌عنوان یکی از عرصه‌های مهم شهری دارای ضوابط ویژه‌ای هستند. شهرداری‌ها در قالب طرح‌های رسمیت‌بخشی، از 2جهت اصلی برای آنها قواعد معینی را مشخص کرده‌اند؛ نخست آنکه برخی از مشاغل خاص و مراکز خدماتی می‌توانند با پرداخت حق شهر از یکسو و درنظر گرفتن حقوق شهروندی، بخشی از فضاهای همگانی را بدون سدمعبر، اشغال کنند. دومین جهت تعیین قواعد هم این است که اگر کسی یا کسانی به هر دلیلی قوانین پیاده‌رو را نادیده بگیرند و مرتکب تخلف شوند، باید جرایم قابل‌توجهی را بپردازند. به‌طور نمونه در شهرهای آلمان، برف‌روبی فضای پیاده‌روی جلوی خانه‌ها به‌عهده مالک ساختمان است. حال چنانچه عابری جلوی خانه‌ای به‌خاطر بی‌توجهی به برف‌روبی، زمین بخورد و آسیب ببیند، مالک ساختمان ضمن پرداخت هزینه درمان آن فرد و جبران خسارت، باید جریمه‌ای را به شهرداری نیز بپردازد. در استانبول نیز سالانه حدود 3درصد از بودجه اداره شهر از محل واگذاری اجاره پیاده‌روها به یکسری از صنوف تامین می‌شود. فرض بگیرید که از بودجه حدودا 31هزار میلیارد تومانی شهر تهران، 3درصد منابع از طریق فضاهای همگانی و پیاده‌روها تامین شود. مبلغی حدود 930میلیارد تومان سالانه به‌دست خواهد آمد که می‌تواند در مناسب‌سازی پیاده‌روها و توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری و حتی خرید ناوگان اتوبوسرانی کمک‌کننده باشد. البته این روزها در برخی از شهرهای جهان نیز برای جبران خسارت‌های مالی کسبه، به‌خصوص فست‌فودی‌ها و کافه‌داران، فضاهای همگانی به شکل جالبی در اختیار عموم قرار گرفته است. مثلا سیماسیوس، شهردار 46ساله شهر ویلنیوس پایتخت کشور لیتوانی پس از 6هفته فاصله‌گذاری و قرنطینه به‌دلیل شیوع ویروس کرونا بخشنامه‌ای زده که تمام فضاهای عمومی از قبیل برخی معابر، میادین و حتی پارک‌ها به‌صورت رایگان در اختیار صاحبان رستوران و کافه‌ها قرار داده شود تا از فاصله یک متری از مسیر پیاده‌رو و فاصله دو متری بین مشتریان استفاده شود و هم مردم لذت ببرند و هم درآمد نصیب شاغلان شود. همچنین برای سال ۲۰۲۰ آنها را از پرداخت عوارض معاف کرده و حتی کوپن 25یورویی برای کادر پزشکی به‌عنوان هدیه درنظر گرفته تا به کافه یا رستوران مراجعه کنند و با کوپن خریداری کنند. سیماسیوس پیامی هم در این رابطه داده است: «فقط باز کنید؛ کار کنید.» شغل خود را حفظ کنید و ویلنیوس را زنده نگه دارید.» شهردار ویلنیوس حتی گفته کامیون‌های حمل مواد غذایی که فقط مجوز حمل در یک ناحیه را داشتند مجاز هستند در کل شهر تردد کنند. البته نکته جالب‌تر ماجرا این است که شهردار یعنی کلیددار شهر مدیریت واحد اختیارات شهر را داراست. در بوردوی فرانسه نیز که به‌عنوان یکی از شهرهای پرچمدار پیاده‌محور در جهان شناخته می‌شود اعلام شده که تا چند سال متوالی ده‌ها معبر دیگر شهری روزهای یکشنبه به روی خودروها بسته خواهند بود و دستفروش‌ها و شغل‌های کوچک آزادانه فعالیت خواهند کرد. البته شهرداری بوردو برای این اقدام، مبلغی از آنهایی که می‌خواهند فعالیت کنند دریافت می‌کند. شهرداری این شهر برای حفظ این بافت، تردد خودروی شخصی در بسیاری از بخش‌های مرکزی شهر را ممنوع کرده و تنها وسیله‌ای که حق دارد در این بافت حرکت کند، ترامواست. تمام مرکز شهر بوردو سنگفرش شده است. کافه‌ها و رستوران‌ها صندلی‌هایشان را روی این سنگفرش‌ها و در فضای باز شهری چیده‌اند تا شهروندان و گردشگران از نماهای زیبای تاریخی این شهر استفاده کنند.
