خطر انسداد مسیرهای ورودی ارز به ایران

2گزارش جداگانه مرکز پژوهش‌های مجلس و اتاق تهران نشان می‌دهد زنگ خطر برای تجارت خارجی ایران به صدا درآمده و تداوم این وضع می‌تواند مسیرهای ورودی ارز، در نتیجه صادرات را، تحدید و تهدید کند. اتفاقی که در سایه افزایش سطح تحریم‌ها و محدود شدن شرکای خارجی ایران در حال رقم خوردن است و منتقدان دولت احتمالا در آینده سطح انتقادهای خود را افزایش خواهند داد، بی‌آنکه دلیل واقعی اتفاق را توضیح دهند.

به‌گزارش همشهری، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به آسیب‌شناسی صادرات غیرنفتی ایران پرداخته و بدون اشاره به سخت‌تر شدن مسیر بازگشت ارزهای صادراتی ایران در نتیجه مسدود شدن کانال‌های بانکی پس از تشدید تحریم‌ها و قطع روابط کارگزاری بانکی به‌دلیل نپیوستن ایران به کارگروه ویژه اقتصاد مالی دنیا موسوم به FATF می‌گوید: ارزش دلاری صادرات غیرنفتی در سال‌های 1380تا 1397 از 4.2میلیارد دلار به 44.7میلیارد دلار رسیده، یعنی در طول 17سال، ارزش دلاری صادرات غیرنفتی با نرخ رشد متوسط سالانه 16.23درصد 10.6برابر شده است. اما در فاصله سال‌های 1380 تا 1397 در سال1387 بیشترین بازار صادراتی از نظر تعداد با 170کشور قرار داشته و کمترین آن هم مربوط به سال1393 با 140کشور است.
این نهاد تحقیقاتی وابسته به مجلس با بیان اینکه روند کلی نشان‌دهنده کاهش تعداد کشورها یا بازارهای هدف در این سال‌هاست می‌گوید الگوی صادرات ایران از نظر شرکای تجاری، الگوی نامتقارنی است و تعداد کمی از کشورها سهم بالایی در تجارت دارند و تعداد زیادی از آنها سهمی بسیار اندک. این گزارش می‌افزاید: در سال1380 از میان 163کشور دارای رابطه تجاری با ایران، 8کشور یعنی 4.9درصد کشورهای طرف معامله، نیمی از ارز حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی را عاید ایران ساخته‌اند و نیم دیگر درآمد ارزی از 155کشور باقیمانده حاصل شده است. بازوی پژوهشی مجلس می‌افزاید: سهم 4کشور امارات متحده عربی، چین، عراق و جمهوری کره، مجموعا بیش از ارزش صادرات به 145کشور دیگر به‌عنوان مقصد کالاهای صادراتی ایران در سال1397 بوده که این تمرکز شدید در بازارهای هدف صادراتی می‌تواند تهدید تلقی شود.

خطر از دست دادن بازار صادراتی
مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: هنوز بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی ایران تحت‌تأثیر نفت قرار دارد و میعانات گازی و محصولات پتروشیمی در صدر فهرست کالاهای غیرنفتی ایران قرار دارند و کالاهای معروف ایران در بازارهای جهانی نیز سال‌هاست تغییری نکرده و همچنان پسته، زعفران و فرش ایرانی معروف‌ترین کالاهای صادراتی تلقی می‌شوند. افزون بر این هرچند در تعداد کشورهایی که کالا از ایران وارد کرده‌اند، تغییر محسوسی ایجاد نشده، اما روند کلی آن نزولی است و نشان می‌دهد بازار برخی کشورها را از دست داده‌ایم روند تغییرات به‌گونه‌ای است که تعداد کشورهایی که 80درصد درآمد صادراتی ایران را تأمین می‌کرده‌اند از 23کشور در سال1380 به 9کشور در سال1396 تقلیل یافته است. نتیجه اینکه در سال1397، از میان 147کشور، فقط 3 کشور چین، امارات متحده عربی و عراق 54درصد ارز حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی را عاید ایران ساخته‌اند و فقط 2درصد از کشورهای طرف معامله 54درصد درآمد ارزی از محل صادرات کالاهای غیرنفتی را تشکیل داده‌اند.

ارزش صادرات آب رفت
اتاق تهران هم در گزارشی از تجارت کالایی (بدون نفت خام) در فروردین‌۹۹ اعلام کرد ارزش صادرات با ۳۶درصد کاهش نسبت به‌ماه مشابه سال۹۸ از ۲میلیاردو۵۹۵میلیون دلار در فروردین‌ماه۱۳۹۸ به یک‌میلیارد و ۶۵۲میلیون دلار در فروردین‌ماه امسال کاهش یافته درحالی‌که واردات در مدت زمان مشابه نیز ۱۷درصد کاهش یافته و از ۲میلیاردو۳۳۵میلیون دلار به یک‌میلیارد و ۹۳۱میلیون دلار رسیده است. این گزارش از افت 39درصدی وزن صادرات ایران در فروردین حکایت می‌کند به‌نحوی که وزن صادرات کالایی ایران از 8میلیون‌و731تن در فروردین پارسال به رقم 5میلیون‌و346هزار تن رسیده ؛ واردات از نظر وزنی در مدت زمان مشابه ۲۱درصد رشد کرده و از ۲میلیون‌و۸۳ هزار تن در فروردین۹۸ به ۲میلیون‌و۵۲۶ هزار تن رسیده است.

     خروج عراق از رتبه دوم صادراتی

جابه‌جایی مهم، خروج عراق از رتبه دوم مقصد کالاهای صادراتی ایران در فروردین امسال است در این‌ماه چین، امارات، عراق، افغانستان و ترکیه به‌ترتیب مقاصد اصلی صادراتی ایران بوده‌اند و عراق که مدت‌ها در رتبه دوم مقاصد صادراتی ایران بعد از چین قرار داشت، این رتبه را به امارات واگذار کرده، هرچند مقایسه صادرات به عراق در این ماه با ‌ماه مشابه سال گذشته از رشد ۳.۶درصدی از نظر ارزشی حکایت داشته است. اتاق تهران می‌گوید چین سهمی ۳۱درصدی، امارات ۲۱.۵درصدی، عراق ۱۵.۷درصدی، افغانستان ۷.۶درصدی و ترکیه ۴.۴درصدی از صادرات ایران در فروردین داشته‌اند و از نظر ارزش دلاری ارزش صادرات ایران به چین ۲۶.۴درصد، به امارات ۸.۷درصد، به افغانستان ۴۵.۹درصد و ترکیه ۴۸.۶درصد نسبت به فروردین۹۸ کاهش یافته است. از سوی دیگر میزان واردات ایران در نخستین‌ماه سال‌جاری از چین، 20.6درصد، امارات 204درصد، ترکیه 12.8درصد، هند 8.5درصد و هلند 5.6درصد بوده که از ورود هلند به جمع 5کشور صادرکننده کالا به ایران و خروج آلمان از فهرست واردکنندگان اصلی کالا حکایت دارد. البته واردات از نظر ارزشی از چین ۸.۱درصد، از ترکیه ۲۷.۲درصد، از هند ۴۹.۲درصد و از هلند ۱۶.۳درصد نسبت به فروردین۹۸ کاهش داشته ولی واردات از امارات در این مدت ۱۳.۹درصد رشد را به‌ثبت رسانده است.