شمایلی از موزه سیمان

محمد سرابی ـ خبر‌نگار

کارخانه سیمان ری نخستین کارخانه سیمان ایران است که در ابتدای قرن و برای ساخت بنا‌های جدید ساخته شد. در سال1311 هنوز بیشتر خانه‌ها به شیوه سنتی بنا می‌شدند اما نوسازی کشور نیاز به عنصری داشت که در همه‌جا از راه‌سازی و حمل‌ونقل تا شهرسازی و بناکردن خانه‌های چند‌طبقه به کارگرفته می‌شد. سیمان به‌تدریج چهره‌ پایتخت و همینطور کشور را عوض کرد. کارخانه سیمان خارج از شهر ساخته شده بود اما در سال‌های 50 و 60 شمسی افزایش جمعیت شهر باعث گسترش خانه‌ها در اطراف آن شد. شرایط تولید قدیمی همراه با انتشار آلودگی باعث شد این کارخانه در سال‌های دهه 60 تعطیل شود.
 این کارخانه پس از گذشت نزدیک به 90سال اکنون متروک مانده است اما می‌توان آن را نمادی از توسعه بر مبنای ساخت‌وساز دانست. بر همین اساس چندی پیش نتیجه فراخوان شهرداری تهران برای باز‌آفرینی کارخانه سیمان، به برگزاری نمایشگاهی از آثار ارسال‌شده‌، رسید. در برخی کشورهای توسعه‌یافته مراکز صنعتی که درون بافت شهر‌ها قرار داشته باشند با تغییر کاربری به مراکزی برای مراجعه عمومی تبدیل شده‌اند. با این کار هم از ساخت‌وساز بیشتر و افزودن بر جمعیت و تراکم شهر جلوگیری می‌شود و هم فضای عمومی قابل استفاده شهر افزایش پیدا می‌کند. در سال‌های اخیر شهرداری تهران هم تصمیم گرفت کارخانه سیمان ری را به موزه تبدیل کند.
مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران در این‌باره به همشهری می‌گوید: «تاریخ، وسعت و عظمت کارخانه، بناها و فضاهای متعدد و متنوع، تجهیزات صنعتی جالب توجه و قرارگیری در جوار آثار شاخص تاریخی و طبیعی در کهن‌ترین محدوده استان تهران، ازجمله دلایلی است که سبب شده تا این مجموعه ظرفیت‌های بالایی برای نقش‌پذیری در سطح شهری و حتی ملی را دارا باشد.»
کاوه حاج‌علی‌اکبری می‌افزاید: «هیأت وزیران در جلسه‌ای در سال1397 طی مصوبه‌ای حق استفاده از کارخانه سیمان ری را با هدف مرمت، بازسازی و تبدیل آن به «موزه صنعت سیمان و مجموعه گردشگری با کاربری‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی» برای مدت 30سال به شهرداری تهران واگذار کرد.»
بر این اساس شهرداری تهران در سال1398 مرمت و بازآفرینی این مجموعه را به سازمان نوسازی شهر تهران سپرد و این سازمان تدوین ایده‌هایی برگزیده برای انطباق کاربری و بازآفرینی کارخانه را در قالب برگزاری مسابقه‌ای بین‌المللی دنبال کرد.
تابستان سال پیش «کلور برشتولد» سفیر وقت آلمان، به همراه شهردار تهران از کارخانه سیمان ری بازدید کرد. از آنجا که بخشی از دستگاه‌های این کارخانه محصول کشور آلمان بود، پس از این بازدید، طرح همکاری برای استفاده از پتانسیل‌های کارخانه سیمان ری جهت استفاده‌های فرهنگی و هنری، سال گذشته به شهرداری تهران ارائه شد.
در همان سال شهردار تهران در جریان بهره‌برداری از ۴۰طرح عمرانی، خدماتی و شهری در شهرری اظهار کرد که تبدیل ساختمان قدیمی کارخانه سیمان تهران به یک مکان فرهنگی می‌تواند به موتور محرک اقتصادی و درآمد‌زایی تبدیل شود. درخواست شهرداری تهران مبنی بر اینکه ساختمان کارخانه سیمان برای تبدیل به یک موزه به مدیریت شهری واگذار شود، مورد موافقت دولت قرار گرفته و در حال طی مراحل قانونی در قوه قضاییه است.
به گفته حناچی، کارخانه سیمان ری جزو نخستین و شاید تا مدت‌ها تنها کارخانه سیمان ایران بود و بسیاری از ساختمان‌ها به کمک سیمان این کارخانه ساخته شده‌اند.


مکث
میراث صنعتی

کارخانه‌ سیمان ری از مهم‌ترین آثار میراث صنعتی است. ساخت بناها و سازه‌های این مجموعه از سال1311 آغاز شده و تا سال1360 طی 4مرحله مختلف توسعه یافته است. واحد‌های کارخانه سیمان ری تا اواخر سال1362 فعال بودند‌ تا اینکه در اسفند این سال به‌دنبال گسترش شهر تهران و شرایط تولید قدیمی همراه با انتشار آلودگی، تولید کارخانه متوقف و درنهایت در سال1363 این مجموعه تعطیل شد. کارخانه سیمان ری در شمال شرقی شهر ری و منطقه20 شهرداری تهران، در زمینی به وسعت ۹هکتار قرار دارد.