نشانه دانشگاه تهران
داستان طراحی نشانه مهم‌ترین مرکز علمی کشور
معراج قنبری
این نشانه توسط محسن مقدم (۱۲۷۹-۱۳۶۶) با اقتباس از یکی از گچبری‌های مربوط به کاخ تیسفون در دوره ساسانی، طراحی شد. برخی اسناد نشان می‌دهد که این نشانه قبل از ۱۳۴۲طراحی شده است. اما تاریخ دقیق طراحی این نشانه مشخص نیست و نگارنده تا زمان نوشتن این متن، اسناد قابل ارجاعی درباره تاریخ دقیق به دست نیاورده است. این نشانه یک‌بار در سال۱۳۵۰ توسط مرتضی ممیز بازسازی و ساده شد و برای مدتی توسط دانشگاه مورد استفاده قرار گرفت. ممیز نتیجه حاصل از آن بازطراحی را در نخستین کتاب از مجموعه نشانه‌هایش (۱۳۶۲- نشر چهاررنگ) منتشر کرد. در ابتدای همان کتاب فیروزه صابری از ممیز می‌پرسد «دانشگاه تهران» و «جشنواره جهانی فیلم تهران» را در کارهای‌تان دو طرح نشانه آورده‌اید. نقش شما، به عنوان بازسازی کننده این طرح‌ها تا چه حد می‌تواند شما را در مالکیت این طرح‌ها سهیم و شریک کند؟
ممیز در پاسخ می‌گوید:«گاه یک فکر را دو نفر با دو بیان و اجرا مطرح می‌کنند. به هر حال هر یک از این دو بیان و اجرا متعلق به صاحبان آن طرح‌هاست. از سوی دیگر، یک طرح از مرحله فکر تا تنظیم و اجرا ممکن است به دست افراد متعددی سپرده شود. فکری را مدیر هنری بدهد، تجسم آن را طراح بکند و اجرای آن را رسام انجام بدهد. هر یک از این آدم‌ها، به ترتیب اهمیت خلق طرح در مالکیت آن سهیم هستند. نشانه دانشگاه تهران، نقشی ساسانی‌ست که قسمت بالای آن تبدیل به نوشته «دانشگاه تهران» شده است .این نقش را آقای محسن مقدم انتخاب کرده‌اند. دلیل این انتخاب نیز احتمالا این بوده که اولین دانشگاه ایرانی، دانشگاه جندی‌شاپور بوده است که در دوره ساسانیان تاسیس شده بود. بعدها یکی از رؤسای دانشگاه، این نشانه را با مقداری نقوش اضافی بی‌مورد و جمله‌هایی چند، به صورت ترکیب زشتی درآورد. سپس بار دیگر، تصمیم گرفتند که همان نشانه نخستین را که نشانه زیبایی هم هست به کار بگیرند. در این زمان قرار شد که من روی این نشانه کار کنم و آن را به صورت ساده و گرافیکی درآورم و شیوه نوشته آن را که نادرست بود اصلاح کنم.طرحی شد که در این مجموعه آمده است. اما این طرح نیز مدت کوتاهی استفاده شد و باز همان شکل اولیه به کار برده شد».
این نشانه یکی از نمونه‌های درخشان و ماندگار در تاریخ طراحی گرافیک ایران است. اتودهای این نشانه در «موزه مقدم» در تهران نگه‌داری می‌شود.
