چاپخانه‌های نونوار

  ندا زندی 
 
بازار ترجمه و تالیف تکانی اساسی خورده بود. حسینقلی‌خان مستعان با ترجمه‌هایش کتاب‌نخوان‌ها را هم به بازار کتاب کشانده بود. رمان‌های اجتماعی یکی پس از دیگری می‌آمدند و قلم هدایتِ جوان دل‌ها می‌ربود. شمار درس‌خوانده‌ها و از فرنگ‌برگشته‌ها بیشتر شده بود و طبعاً اهل کتاب هم. اقدامات رضاشاه مطبوعات موافق و مخالف را حسابی سرگرم کرده بود و همه آنان که دستی بر آتش داشتند، خوب و پرملاط می‌نوشتند، اما یک جای کار می‌لنگید؛ هنوز از چاپ چشم‌نواز و درست و حسابی خبری نبود. مرتضی نوریانی رؤیای نونوار کردن صنعت چاپ ایران را در سر داشت و وقتی یک آلمانی روشنفکر به او گفت: «ما در آلمان عقیده داریم کتاب از اسلحه مهم‌تر است زیرا کتاب رکن اصلی فرهنگ به شمار می‌رود و هر ملتی که فرهنگی غنی دارد، خودبه‌خود به تمام اصلاحات بنیادی دست می‌یابد»، دلش پر کشید و ذهنش به کجاها که نرفت؛ چاپخانه‌های مجهز و به‌روز که محصولاتش چشم را می‌نوازد و اندیشه را فربه می‌کند. مسیر برایش روشن شده بود. تکثیر افکار قلمی‌شده بهترین هدف بود. سال 1309شمسی، در شمال غربی سبزه‌میدان، تجارتخانه مرتضی نوریانی را تاسیس کرد. راهش ناهموار بود و دستانش خالی، اما نظم و دقت و درستی‌اش مثال‌زدنی و به‌واسطه همین صفاتش کارها جور شد. ماشین‌های چاپ را از آلمان وارد کرد و برای آن‌دسته از مشتریانش که سرمایه کافی نداشتند، از اعتبار خودش مایه می‌گذاشت تا بتوانند وام بانکی با اقساط بلندمدت بگیرند. این چنین بود که روحی تازه در کالبد چاپخانه‌ها دمیده شد و مرتضی نوریانی شد پدر صنعت چاپ ایران.