کم‌توجهی به اصول مدیریت شبکه

امین گلستانی 
پژوهشگر و مدرس علوم استراتژی فناوری اطلاعات

سرعت فراگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در عصر حاضر چنان فزاینده شده که هر حوزه‌ای را به‌نحوی به‌خود متکی ساخته است. گستره زندگی روزمره، آموزش،  صنعت، کسب‌وکار،  توسعه و تقریبا تمامی عرصه‌های حیات مدرن،  وابسته به توانمندی و قابلیت‌های فناوری اطلاعات شده‌اند و این وابستگی، مرزی را متصور نیست. تا جایی که برخی با کمال اطمینان، حتی تمام اطلاعات خود را به بستر ابرهای اینترنتی می‌سپارند و همین اعتماد و وابستگی به این پدیده جدید فناورانه موجب شده تا کوچک‌ترین اختلال و وقفه‌ای بتواند ضربات سنگینی را بر ارکان و اعضای فضای سایبر وارد کند. به‌دلیل این حساسیت اکثر کشورها تلاش می‌کنند تا با تقویت زیرساخت‌های خود، پایداری سرویس‌های فناوری اطلاعات را به حداکثر ممکن برسانند. عمدتا اختلالات و وقفه‌هایی که در ارائه خدمات مبتنی بر وب به وجود می‌آید از چند گروه شناخته‌شده تجاوز نمی‌کند. حملات و تهدیدات،  مشکلات سخت‎افزاری و عوامل فیزیکی، مدیریت نادرست ظرفیت،  ضعف و آسیب‌پذیری‌های مستتر در نرم‌افزارها و سخت‌افزارها،  پشتیبانی فنی و مدیریتی ضعیف،  تداخلات نرم‌افزاری،  سیاستگذاری‌های نادرست،  عدم‌یکپارچگی و سایر مواردی که البته تا حد بسیاری قابل پیش‌بینی هستند، از جمله دلایل بروز انواع مشکلات در ارائه خدمات محسوب می‌شوند.
فناوری اطلاعات و ارتباطات از 2 بُعد فنی و مدیریتی تشکیل شده است که هر یک بالطبع،  زیرمجموعه‌هایی از علوم را دربردارند. به‌طور مثال،  علوم نرم‌افزار،  برنامه‌هایی را خلق می‌کنند که به‌صورت مجزا و مستقل، بسیار کارآمد هستند، اما در میدان عمل،  بدون درآمیختن و ایجاد هم‌افزایی با علوم شبکه و سخت‌افزار به‌عنوان بستر مناسب برای کارکرد این برنامه‌ها، هرگز مطابق با طراحی،  کارایی نخواهند داشت. موضوع اینترنت نیز از این مقوله خارج نیست. در سرویس‌دهی‌های اینترنتی هرگونه عدم‌هماهنگی در مدیریت و کاستی در امور فنی، موجب بروز اختلال در سمت کاربران خواهد شد. بررسی‌ها نشان از این حقیقت دارند که درصد بسیار پایینی از این اختلالات به مسائل غیرقابل پیش‌بینی مربوط است و بیشتر رویدادها را می‌توان با اتخاذ تدابیر پیشگیرانه مناسب،  کنترل یا محدود کرد. متأسفانه مشکلی که چه در کشور ما و چه در میان سایر کشورها مشاهده می‌شود، کم‌توجهی به اصول مدیریت شبکه در کنار نپرداختن به ملاحظات امنیت سایبری به‌دلیل نگرش غیرسیستمی است. گروهی، اصول مدیریت شبکه را محدود به کلاس‌های تئوری دانشگاهی و امنیت را صرفا منوط به بروز یک رخداد می‌دانند، درحالی‌که این اصول و ملاحظات می‌بایست به‌شکل رویکردی، نهادینه و غالبا از زمان طراحی تا بهره‌برداری و حتی پشتیبانی رعایت شوند. این موضوع صرفا به تولیدکنندگان یا ارائه‌کنندگان نرم‌افزارها محدود نمی‌شود و همه ذی‌نفعان زنجیره سرویس، اعم از پشتیبانان و طراحان و تمامی اعضایی که در جریان تولید و ارائه یک خدمت نقش دارند را در بر می‌گیرد. امروزه که اینترنت و سرویس‌های آن در حکم ابزاری توانمند برای کشورها به‌شمار می‌آیند توجه به کیفیت، چه از حیث غنای محتوا و چه پایداری و سرعت، یک الزام اجتناب‌ناپذیر است. در غیراین صورت با ورود به عصر اینترنت اشیا، نه‌تنها مشکلات مضاعف می‌شوند، بلکه تهدیدات جدی‌تری نیز دامنگیر جامعه خواهد شد. فراهم آوردن خطوط جایگزین داده، به‌روزرسانی مداوم سامانه‌ها و سیستم‌ها، لحاظ تدابیر امنیت سایبری، شناسایی گلوگاه‌های ترافیکی، مدیریت پهنای باند، اصلاح و بهینه‌سازی معماری توپولوژی‌ها و هم‌بندی‌ها، پشتیبانی‌های فنی اصولی و علمی، به کارگرفتن نیروهای متخصص و بسیاری موارد دیگر می‌تواند سطح خدمات‌رسانی را ارتقا دهد، مشکلات را بکاهد و پایداری خدمات را در شرایط مختلف تا سطح معقولی تضمین کند.
طراحی و تولید یک خدمت یا محصول نرم‌افزاری متناسب با نیاز، ارائه مناسب آن در بستر سایبر و نهایتا حفظ امنیت و پایداری به‌شرط امکان توسعه آن خدمت یا محصول، همواره به‌عنوان 3اصل مهم در ارائه خدمات مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح هستند. لذا اینکه صرفا اعلام شود محصولی برای استفاده کاربران فراهم شده است، در دنیای سایبر و فضای مجازی به هیچ وجه به‌معنای خدمت‌رسانی قلمداد نمی‌شود، چرا که کاربران نهایی در جامعه متشکل از سطوح مختلف دانشی با توانمندی‌های متفاوت هستند که از ابزارهای متعددی نیز در دنیای مجازی بهره می‌برند. لذا سرویس‌ها می‌بایست به‌گونه‌ای طراحی شوند که اکثریت جامعه بتوانند از آنها برخوردار شوند؛ حال آنکه اینترنت به‌عنوان بستر اصلی استفاده از سرویس‌های مبتنی بر وب، قطعا می‌بایست حداکثر پایداری و ضریب اطمینان را داشته باشد و این مهم نیز مقدور نخواهد بود مگر با رعایت استانداردها، ملاحظات و تدابیر ملی و بین‌المللی‌ای که در این راستا وجود دارد. اینترنت از
 2واژه Interconnected و Network به مفهوم شبکه به‌هم پیوسته، در حکم بزرگ‌ترین سامانه مهندسی‌شده توسط انسان دارای اجزا و پیچیدگی‌های بی‌شماری است که هریک از بخش‌ها با اصول، سیاست‌ها و پروتکل‌هایی مشغول به ایفای نقشی بخصوص هستند، لذا لحاظ تغییرات نسنجیده‌ای در سطح مدیریت توزیع داده‌های کلان می‌تواند اختلالاتی را در جریان داده‌ها ایجاد کند که گاهی شناسایی محل وقوع مشکل را طولانی‌تر از حد انتظار کند. بنابراین رصد مستمر وضعیت ترافیک و تبادل داده، یکی از مهم‌ترین وظایف ارائه‌کنندگان این خدمت است. قطعی خطوط اینترنت در شرایط بد جوی به دلایل بارش باران یا وزیدن باد شدید، به‌معنای پیاده‌سازی نادرست زیرساخت‌های ارتباطی و استقرار نداشتن خطوط جایگزین است و قطعی‌های بلندمدت بر اثر حملات سایبری، نشان از اعمال نکردن سیاست‌های امنیتی کافی دارد. مسیر اینترنت از خارج از کشور تا زیرساخت‌ها، توزیع آن در زیرساخت‌های کشور و شبکه میان سرویس‌دهندگان و کاربران، 3گذرگاه اصلی هستند که داده از اینترنت جهانی تا کاربر نهایی طی می‌کند و در هر یک از این مدارها، عوامل فوق‌الذکر می‌توانند موجب بروز مشکل شوند، لذا طرح‌ریزی پایداری و تداوم سرویس در هریک از این3بخش اصلی می‌تواند نرخ افت کیفی و همچنین وقفه‌های سرویس را تعدیل کند.

طراحی نرم‌افزار طبق اصول شبکه
علوم نرم‌افزار،  برنامه‌هایی را خلق می‌کنند که به‌صورت مجزا و مستقل، بسیار کارآمد هستند، اما در میدان عمل،  بدون درآمیختن و ایجاد هم‌افزایی با علوم شبکه و سخت‌افزار به‌عنوان بستر مناسب برای کارکرد این برنامه‌ها، هرگز مطابق با طراحی،  کارایی نخواهند داشت