سایه اقتصاد و معیشت برفرهنگ شهر
رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری ضمن تشریح اقدامات فرهنگی شورا از برنامه‌های آتی شهر می‌گوید
مجید جباری ـ خبر‌‌نگار
با اینکه فرهنگ یکی از ضرورت‌های مهم شهر و شهروندان است اما این حوزه لابه‌لای دیگر انتظارات مردم گم شده است؛ به بیان دیگر، تا وقتی که اصلی‌ترین مطالبات مردم همچون حل آلودگی هوا، معضل ترافیک و در رأس آنها مسائل اقتصادی و معیشتی وجود دارد، فرهنگ در اولویت نیست. با این حساب بزرگ‌ترین قربانی تلقی‌های اینچنینی فرهنگ است. علاوه بر این، موضوعی که جا دارد مورد بازنگری قرار گیرد این است که سال‌هاست در ساختار نظام‌بندی اولویت‌ها، کسی برای فرهنگ، حق تقدم قائل نیست و بین نیازهای اصلی مردم جایی ندارد. در تخصیص بودجه هم معمولا سر حوزه فرهنگ همیشه بی‌کلاه می‌ماند. برهمین اساس برخی همچنان بر این باورند تا زمانی که نیازهای معیشتی مردم وجود دارد توجه به فرهنگ اولویت ندارد و این نگاه، آفت بزرگ و ظلم آشکار به این بخش مهم است؛ موضوعی که محمد جواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران هم به آن اشاره می‌کند و از بی‌مهری‌ها به آن می‌گوید. با این حال اما حوزه فرهنگ از زمان آغاز به‌کار دوره پنجم شورای شهر تهران یکی از سرفصل‌های مهم عملکرد مدیریت شهری بوده و با وجود همه بی‌مهری‌ها‌یی که او از آن گلایه دارد، به برخی محورهای اقدامات انجام شده اشاره و تأکید می‌کند که درصورت توجه به انتقادات، این حوزه می‌توانست همپای بسیاری از برنامه‌های مدیریت شهری قدعلم کند. کما اینکه الان هم برنامه‌های فرهنگ‌محور شورا و مدیریت شهری هرچند اندک اما با توجه به کم و کاستی‌ها قابل دفاع است. عضو باسابقه پارلمان محلی پایتخت در گفت‌وگو با همشهری از دلایل و چرایی شکل‌گیری دیرهنگام نهاد شوراها، مسائل و مشکلات دوره پنجم شورای شهر تهران و همچنین مهم‌ترین محورهای مصوبات حوزه فرهنگی و اجتماعی شورا می‌گوید. آنچه در زیر می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی مشروح همشهری با محمد جواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران همزمان با روز شوراهاست.
از چرایی و مشکلات شکل‌گیری دیرهنگام نهاد شورا بگویید؟ چرا شورا با وجود اینکه قانون اساسی صراحتا درباره لزوم شکل‌گیری آن تأکید دارد، اما این نهاد مردمی 20سال با تأخیر کارش را شروع کرد؟
روز شوراها یکی از روزهای ماندگار و نماد شکل‌گیری این نهاد مردمی است. به لحاظ پوششی که این نهاد در بیش از 1400شهر وچند ده‌هزار روستا برقرار می‌کند، یکی از گسترده‌ترین نیازهای برگرفته از یکی از فصول قانون اساسی است. این نهاد متأسفانه برخلاف دیگر نهادهای بعد از انقلاب که در کوتاه‌ترین زمان ممکن پس از تصریح قانون اساسی و رفراندومی که مردم در آن شرکت کردند و به آن رأی دادند شکل گرفتند با تأخیر 20ساله متولد شد؛ درست برخلاف برادران دیگر این نهاد که همه جایگاه‌ها و موقعیت‌هایشان ظرف مدت یک سال کاملا شکل گرفت و مستقر شد(مثل نهاد ریاست‌جمهوری، مجلس شورای اسلامی، قوه قضاییه [شورا عالی قضایی] نیروهای مسلح و وزارتخانه‌ها) اما بنا به دلایلی که خیلی قابل دفاع نیست، نهاد شوراها متأسفانه گرفتار این وضعیت شد و موضوع راه‌اندازی و استقرار آن را 20سال (در سال1377) به تعویق انداخت. پس از زایش شوراها هم متأسفانه این نهاد برخلاف دیگر نهادهایی که اوایل پیروزی انقلاب مستقر شدند آنطور که باید فضای رشد و بالندگی برایش فراهم نشد. به همین‌خاطر به‌نحوی، مهمان‌ناخوانده‌ای به‌حساب می‌آمد که برادران دیگر آن خیلی علاقه‌ای به تولد این طفل نداشتند. اگر بخواهم مقایسه‌ای داشته باشم و مثال تاریخی و قابل فهم برای آن بیاورم باید به داستان برادران یوسف اشاره کنم که هیچ‌یک از آنها چشم دیدن برادر کوچکشان را نداشتند. از این‌رو باید چاهی پیدا می‌شد تا او را در آن رها می‌کردند. به هر حال این فرزند گرچه محبوب مردم بود اما برادران به هر حال در تلاش بودند گرگی را پیدا کنند تا به چاه‌انداختن یوسف را به گردن آن بیندازند. با ذکر این مثال می‌توان سختی‌هایی که شورا در آغاز راه تاکنون با آن مواجه است را بازگو کرد. این نهاد سختی‌های زیادی کشید تا روی پای خود بایستد. دردوره اول با تلاش دولت اصلاحات شاهد شکل‌گیری‌اش بودیم اما شکل‌گیری این نهاد هم مشکلات خاص خود را داشت و عواملی دست به‌دست هم داد تا امکان ثبات و ریشه‌گیری آن مهیا نشد. با این حال این نهاد با همه مشکلات و مسائل همواره در دوره‌های گذشته سعی کرده با حرکت رو به جلو جایگاه خود را پیدا کند اما در این دوره هم مشکلات شورای شهر کم نبود. برخی دستگیری‌ها مانند بازداشت نمایندگان شیراز و اصفهان شاید بتواند بخشی از این فضای سخت را حکایت و روایت کند. در تهران هم متأسفانه اوضاع بر وفق مراد نیست. دخالت‌های برخی پست‌های قدرت در کار شورا درخصوص حق انتخاب شهردار یکی از مشکلاتی است که شورای پنجم با آن مواجه بود. از طرفی هم اتفاقاتی که برای شهرداران منتخب شورا در تهران افتاد حکایت از این دارد که برخی دست‌های پرنفوذ تلاش دارند برادر کوچکشان را مدیریت و تمشیت کنند. اما به هر حال این یوسف شورا، عاقبت راه خود را طی خواهد کرد و با ارتباطی که با مردم دارد و برخاسته از دل مردم است، می‌تواند در فضای کشور در جایگاه خود قرار بگیرد؛ این به شرطی است که شورا هم موقعیت و جایگاه خود را فراموش نکند و بداند نهادی مردمی و متعلق به مردم است که تصمیماتش را براساس سوگندی که یاد کرده می‌گیرد.
اشاره مفصلی به شکل‌گیری شورا کردید و مشکلاتی که سر راه این نهاد مردمی وجود داشته و دارد. آنطور که معتقدید این مشکلات هنوز هم وجود دارد. در سایه این کاستی‌ها و کمبودها، عملکرد حوزه فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران را در سالی که گذشت، چطور ارزیابی می‌کنید؟
نه تنها در یک سال گذشته بلکه از روز نخست روی کار آمدنش همواره تلاش داشته به‌خصوص در حوزه فرهنگی کار‌ها را پیش ببرد. اما باید توجه کرد که اوضاع فرهنگ در کشورما خیلی بر وفق مراد نیست. برخی بر این باورند که اولویت‌های انسان همچنان براساس نظام‌بندی مازلو (آبراهام هَرولد مازلو، روانشناس انسان‌گرای آمریکایی بود که به‌نظریه «سلسله مراتب نیازهای انسانی» شناخته می‌شود) شکل می‌گیرد و فرهنگ قطعا بعد از نیازهای دیگر این انسان قرار دارد. از این بابت با رنج بسیاری مواجه هستیم. حتی در حوزه خود همکاران در شورای شهر با این مشکل مواجه بودیم که خیلی در بحث فرهنگ و بودجه فرهنگی با همکاران ما در کمیسیون فرهنگی و اجتماعی همراهی نشان ندادند و در این چند سال شاهد کاهش جدی سهم بودجه فرهنگی در مدیریت شهری بودیم. حتی بعد از کاهش بودجه، به‌دلیل کاهش درآمدها باز هم در بحث تخصیص، بیشترین سهم از عدم‌تخصیص، به حوزه فرهنگ اختصاص پیدا کرده و این نامهربانی‌ها و نگاه حداقلی به حوزه فرهنگ، فقط مختص ساختار‌های پرقدرت بیرونی نبود.
همانطور که ابتدای صحبت‌هایتان اشاره کردید، بخش عمدهای از عمر شورا به انتخاب شهردار منتخب گذشت. حالا یک سال تا پایان دوره وقت دارید. عموم شهروندان از اینکه بدهی‌های انباشته شهرداری مربوط به دوره‌های گذشته است آنچنان خبر ندارند. اما به هر حال انتظاراتی از شورای شهر دارند و با توجه به این موضوع چه برنامه‌ای در دستور کار دارید تا انتظارات شهروندان را برآورده کند؟
بله متأسفانه بسیاری از مردم نمی‌دانند که بدهی‌های شهرداری چقدر و به کدام دوره مربوط است و از این‌رو انتظاراتشان از مدیریت شهری بجاست. اما من و دیگر اعضا از روز اول درباره مشکل بدهی‌ها هشدار دادیم. حتی در روز نخست که شورا هنوز به شکل رسمی مستقر نشده بود، اعضای منتخب در دیدار با شهردار وقت، پیش از اینکه سکان مدیریت شهر را تحویل بدهد تأکید کردیم که ایشان درباره دو عدد با مردم به‌طور دقیق و شفاف سخن بگوید؛ یکی درباره میزان دقیق بدهی‌ها و دیگری درباره تعداد کارکنان شهرداری بود که از ایشان خواستیم درخصوص این دو موضوع صحبت کند. متأسفانه پاسخ درستی دریافت نکردیم. به هر حال پس از استقرار در شورا و تعیین شهردار، بخش عمدهای از بدهی‌ها، تعهدات و درآمدها نشان می‌داد که تقریبا 60هزار میلیارد تومان، میزان بدهی‌های مدیریت شهری است و روزبه‌روز هم سود‌هایی که به این مبلغ کلان تعلق می‌گیرد بدهی‌ها را سنگین‌تر می‌کند. می‌دانید که تا همین سال گذشته هنگام برگزاری جلسات صحن، شاهد حضور کارفرمایان و پیمانکارانی بودیم که مطالباتشان را از شهرداری طلب می‌کردند. این شرایط در حالی بود که باید هم شهر اداره می‌شد، هم طرح‌های نیمه‌تمام را به پایان می‌رساندیم و هم با رویکرد جدید باید به شهر نگاه می‌کردیم. این موارد غیراز برخی فسادها و اختلاس‌هایی بود که در زمان مدیریت شهری قبلی شکل گرفته بود؛ موضوعی که متأسفانه هیچ وقت درباره آن با مردم سخن گفته نشد و بیان نشد که چه بلایی بر سر سرمایه‌ها و منابع شهر و شهرداری آمده است. هیچ وقت اطلاعات دقیقی به مردم و نمایندگان مردم هم ارائه نکردند. این در حالی بود که مردم حق داشتند بدانند انتظاراتی که از مدیریت شهری دارند و بسیاری از آنها هم ریشه در این مشکلات داشته و دارد.
به‌عنوان رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران اگر بخواهید به محور برنامه‌ها و مصوبات شاخص کمیسیون متبوع‌تان اشاره کنید، این برنامه‌ها چه مصوباتی را در بر می‌گیرد؟
با همه مشکلاتی که پیش‌تر عنوان شد، ما تلاش کردیم به سراغ فضای ارتباطی مردم برویم و بر فضاهای دراختیار مدیریت شهری که می‌توانست خدمات بهینه‌ای را در حوزه فرهنگ به مردم بدهد، تأکید بیشتری داشتیم. و این رویکرد هنوز هم دنبال می‌شود. بنابراین اگر بخواهیم به‌طور خلاصه به این اقدامات شاخص اشاره کنیم، توجه به شادی جمعی در نوروز یکی از محورهای تأکیدی بود که اتفاق افتاد. این رویکرد در تابستان تداوم پیدا کرد و به روز تهران و هفته تهران رسید و نهایتا در زمستان هم در قالب جشن‌های مختلف زمستان مثل یلدا از محورهای ارتباطی مردم با این حوزه بود. از طرف دیگر تلاش‌هایی که در فضاهای فرهنگی شهری مثل فرهنگسراها، خانه‌های فرهنگ و کتابخانه‌های زیرنظر مدیریت سازمان فرهنگی و هنری قرار داشت که بتواند طیف‌های بیشتری از مردم را پوشش دهد جزو دیگر محورهاست. همچنین شکل‌گرفتن برخی از خانه موزه‌ها و بهره‌برداری از آنها و خانه‌های تاریخی و بحث گذرهای مهم شهری مثل پهنه رودکی و گذر صنایع‌دستی در خیابان نجات‌اللهی (ویلا) و نیز گذر کتاب از محورهایی بود که تأکید بیشتری بر آنها داشتیم. اما موضوع دیگری که بر آن تأکید زیادی داشتیم و داریم، توجه ویژه به پهنه‌های گردشگری در شمال و جنوب و شرق و غرب است که امسال در دستور کار کمیسیون بود و جزو محورهایی است که با یاری خدا تلاش خواهیم کرد تا پایان دوره پنجم شورا هم آن را به نتیجه برسانیم. توجه به آموزش شهروندی و توجه به مدارس و مساجدی که مرتبط با این بخش بودند، توجه به سازمان‌های مردم‌نهاد، پررنگ‌ترکردن سرای محلات و توجه به گرمخانه‌ها و محل نگهداری افراد بی‌سرپناه که دچار مشکلات تامین جا و مکان برای خواب هستند هم ازجمله کارهایی است که در این حوزه و توسط همکاران خوب ما در سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری دنبال شده و خواهد شد.
در یک سال مانده به عمر دوره پنجم شورا چه برنامه‌هایی را پیگیری خواهید کرد؟
بحث پهنه‌های گردشگری یکی از این برنامه‌هاست که در تلاشیم با فرصت‌دادن به بخش خصوصی و حوزه‌های غیردولتی، تهران را به مقصدی برای گردشگران تبدیل کنیم.
اما موضوعاتی هم بود که جزو برنامه نبود و اواخر سال گذشته و اوایل امسال به‌ویژه در فضای بعد از شیوع بیماری کرونا مورد تأکید قرار داده‌ایم و همچنان هم ادامه دارد؛ شکل‌گیری پویش «درخانه بمانیم» که در فضای آخر سال با کمک نهادهایی مثل خانه تئاتر، خانه سینما و حوزه موسیقی این اتفاق رخ داد تا مردم را به در خانه ماندن ترغیب کنیم. همچنین در ایام نوروز با کمک شبکه 5مسابقاتی طراحی شد که حوزه معاونت فرهنگی و اجتماعی پیگیر آن بود و همینطور برنامه کنسرت آنلاین که 16، 15شب برای نخستین بار برگزار و با استقبال بی‌نظیر شهروندان مواجه شد. در واقع اینها یک واکنش و برنامه‌ریزی بسیار سریع و متناسب با بحران کرونا بود، با محوریت اینکه چگونه بتوانیم مردم را در قرنطینه خانگی شاد کنیم و شهروندان علاوه بر شادی جمعی سلامتی‌شان به خطر نیفتد. اما یکی از آخرین اتفاق‌ها که اخیرا پیگیری کردیم، توجه به سوگ مجازی بود که عزیزانی که در اسفند و فروردین نتوانسته بودند به‌خاطر شیوع کرونا برای درگذشتگان شان مراسم سوگواری برگزار کنند از طریق همکاری با مساجد و سرای محلات برایشان فرصتی فراهم شود تا امکان برگزاری سوگ مجازی را از طریق فضای اینترنتی و استفاده از اپلیکیشن‌های مناسب و یا بستری مثل اینستاگرام و واتساپ و تشکیل گروه‌های همراه و همسو فراهم کنیم تا شاید خانواده‌ها و بازماندگان، مقداری از آلام و دردهای ناشی از درگذشت عزیزانشان کاسته شود.
توجه به شادی جمعی
ما تلاش کردیم به سراغ فضای ارتباطی مردم برویم و بر فضاهای دراختیار مدیریت شهری که می‌توانست خدمات بهینه‌ای را در حوزه فرهنگ به مردم بدهد، تأکید بیشتری داشتیم و این رویکرد هنوز هم دنبال می‌شـــود. به‌عبـــارت دیگرتوجه به شادی جمعی در نوروز یکی از محورهای تأکیدی بود که اتفاق افتاد
در همینه زمینه :