خاطره پاک‌شده از ذهن تماشاگر
محمد رحمانیان از فیلم-تئاتر و تأثیر آن در افزایش مخاطب و رونق اقتصاد تئاتر می‌گوید
یلدا آذری ـ روزنامه نگار
محمد رحمانیان این روزها سرگرم نوشتن نمایشنامه «عشق روزهای کرونا» است؛ نمایشنامه‌ای که آن را به نیت یک تئاتر آنلاین می‌نویسد و در جای‌جای آن حضور دوربین را هم درنظر گرفته. او علاوه بر نمایش‌های متعددی که به صحنه برده است، در تلویزیون نیز حضوری پررنگ داشته و سال‌ها در ساخت تئاتر تلویزیونی هم تجربه‌اندوزی کرده است. رحمانیان به همراه گروهش مشغول اجرای نمایش «روزهای رادیو» بود که به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و تعطیلی سالن‌های تئاتر، اجرای این اثر را نیمه‌تمام گذاشت. این روزها که چاره‌ای جز تعطیلی سالن‌های تئاتر نیست، با این هنرمند درباره ضبط تئاتر، تأثیر آن در افزایش مخاطب این هنر و کمک آن به اقتصاد تئاتر گپ و گفتی نه‌چندان طولانی داریم که در ادامه می‌خوانید.
نظرات گوناگونی درباره ضبط تئاتر وجود دارد. به‌عنوان هنرمندی که در تئاتر صحنه‌ای و تئاتر تلویزیونی دارای تجربه‌های متعدد هستید، فکر می‌کنید فیلم-تئاتر می‌تواند به تئاتر ما کمکی کند؟
اگر اصول ساخت آن رعایت شود، خوب است؛ همچنان‌که به‌جز ایران در تمام کشورهای دیگر مرسوم است و نمونه آن اجرای تلویزیونی «هملت» کار کنت براناست که یکی از بهترین تئاترهایی است که ضبط شده و اجرای آن به پیش از اتفاقات اخیر برمی‌گردد. متأسفانه در کشور ما حدود سیزده چهارده سال است که تئاتر از تلویزیون حذف و خاطره تصویری آن از ذهن تماشاگران پاک شده است و به جای پخش تئاترهای تلویزیونی، برنامه‌های دیگری مانند سریال یا سخنرانی جایگزین شده است.
با وجود این فاصله، آیا همچنان امکان ضبط تله‌تئاتر وجود دارد یا دیگر راهگشا نیست؟
این امکان همچنان وجود دارد ولی از سوی تلویزیون هیچ علاقه، انگیزه یا بودجه‌ای برای آن اختصاص داده نمی‌شود. بنابراین می‌ماند استودیوهای خصوصی که در آنها امکان ضبط وجود دارد. اگر بودجه‌ای باشد، می‌توان بسیاری از آثار ارزشمند نمایشی را ضبط و پخش کرد. شبیه اکران آنلاین فیلم «خروج» آقای حاتمی‌کیا.
اصولا ضبط تئاتر می‌تواند به اقتصاد تئاتر کمک کند؟
با ضبط تئاتر بسیار موافقم؛ به شرط اینکه شرایط، سازوکار و بودجه‌اش فراهم شود تا هنرمندان تئاتر با دل خوش و روی گشاده سر ضبط بیایند ولی مسئولان نمی‌خواهند حمایت کنند. باید بودجه بدهند تا دستمزد ناچیز عوامل تئاتر تامین شود.
وقتی تلویزیون اشتیاقی برای این کار ندارد، چه نهادهای دیگری می‌توانند وارد کار شوند؟
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت هنری، مرکز هنرهای نمایشی، بنیاد رودکی و بنیادهای دیگری شبیه آن و هرجایی که با تئاتر سر و کار دارد، باید برای ضبط حرفه‌ای تئاتر برنامه‌ریزی کنند که هنرمندان بتوانند آثار خود را که احتمالا تا یک‌سال دیگر امکان اجرای صحنه‌ای‌اش وجود ندارد، ضبط و پخش کنند. با هر راه دیگر که جان و سلامتی مردم را به خطر بیندازد، مخالفم. حتی ضبط تئاتر هم باید با رعایت تمام پروتکل‌های بهداشتی انجام شود تا گروه اجرایی دچار مشکلی نشوند. خوشبختانه فرم تله‌تئاتر با تئاتر زنده که نزدیک به سه چهار‌ماه تمرین نیاز دارد، متفاوت است و با تمرین کمتری آماده ضبط خواهد شد.
در تعطیلات نوروز پردیس تئاتر تهران (خاوران) پیشنهادی برای ضبط تئاتر مطرح کرد ولی با انتقاد گروه‌های نمایشی همراه شد.
اقدام پردیس تئاتر خاوران یا تهران، روغن ریخته را نذر امامزاده کردن است. متأسفانه آنجا پردیس بی‌خاصیتی است که کمترین امکان ضبط حرفه‌ای را ندارد و فکر می‌کنم که پیشنهاد خوبی نبود! ما مجموعه‌های بسیار حرفه‌ای‌تری برای ضبط تئاتر داریم، مانند تئاتر شهر، تالار مولوی و استودیوهای دیگر. باید برای همه گروه‌های تئاتری این امکان فراهم شود در مکانی حرفه‌ای و به شکلی درست نمایش‌های خود را ضبط کنند تا در این روزها تئاتر، مردم را تنها نگذارد. شاید به این شیوه علاقه‌مندان تئاتر هم بیشتر شوند. بنابراین خوب است از این امکان استفاده کنیم و تئاتر را به خانه‌های مردم ببریم.
این روزها بسیاری از فیلم‌ها از طریق فیلیمو در دسترس مردم است. آیا فیلیمو یا سایت‌هایی مانند آن برای تئاتر هم‌چنین کارکردی می‌تواند داشته باشد؟
فیلیمو و گروه‌هایی از این دست نشان دادند هیچ علاقه‌ای به تئاتر ندارند و سازوکار آن را نمی‌شناسند. مرکز هنرهای نمایشی باید شبکه جدیدی فراهم کند؛ شبکه‌ای مستقل که بتواند وارد سیستم عرضه تئاتر برای نمایش خانگی شود و نگاهش به این ماجرا طولانی‌مدت باشد.
ضبط تئاترها توسط مؤسساتی مانند «بتهوون» را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در خارج از کشور و نیز در شهرهای دیگر ایران کارایی دارد؛ به‌ویژه برای جوانان علاقه‌مندی که امکان تماشای آثار روی صحنه در تهران را ندارند. چون تجربه زندگی در کشوری دیگر را دارم، دیده‌ام چگونه در خارج از کشور از تئاترهای ضبط‌شده ایرانی استقبال می‌شود. مشکل این است که این فیلم‌ها به‌صورت حرفه‌ای ضبط نشده‌اند. تنها کار حرفه‌ای من که منتظر مجوزش هستیم، «آینه‌های رو‌به‌رو» است. اگر قرار است روی این قضیه کار کنیم، باید با حضور یک کارگردان چیره‌دست تلویزیونی مثل ساسان امیرپور، مسعود فروتن یا شیرین جاهد باشد که سال‌ها تجربه دارند. ضمن اینکه با در اختیار قرار دادن استودیو یا سالن حرفه‌ای تئاتر، امکان ضبط حرفه‌ای آن را با صدابرداری خیلی خوب فراهم کنند؛ چراکه صدا هم بحث مهمی است. هم‌اکنون معمولا صدا و تصویر تئاترهای ضبط‌شده خیلی حرفه‌ای نیست. حال آنکه این روزها دوربین‌های دیجیتال سبک، امکان تصحیح رنگ دارند و بهترین دوره برای ضبط تئاتر با کیفیت بالاست.
شرایط مطلوب برای تولید فیلم - تئاتر
با ضبط تئاتر بسیار موافقم؛ به شرط اینکه شرایط، سازوکار و بودجه‌اش فراهم شود تا هنرمندان تئاتر با دل خوش و روی گشاده سر ضبط بیایند ولی مسئولان نمی‌خواهند حمایت کنند. باید بودجه بدهند تا دستمزد ناچیز عوامل تئاتر تامین شود
