ژانر سینما متروکه

پریسا امیرقاسم‌خانی- خبر‌نگار

شبیه یک غرور تمام شده، ولی همچنان ثابت و استوار است. وقتی مقابل چشمانتان قدعلم می‌کند با دیوارهای منحنی و پنجره‌های شکسته و رنگ‌های ناپیدا، نشان از روزگاری دور می‌دهد که زندگی جریان داشته و در انتها، دیوارها از سنگ و آجر فروریختند. این تصویری است که بیش از 2 دهه در فضای شهر تهران دیده می‌شود. تصویر ساختمان‌های سینماهای قدیمی و متروکه که در دهه 50نماد هنر و هویت تهران بودند. در دهه 50، تهران شهر مدرن در خاورمیانه بود و سینماهای آن به‌عنوان جلوه‌های اصلی شهر با چراغ‌های نئون قرمزرنگ، پرچمدار فرهنگ به شمار می‌رفتند، ولی امروز شاهد ویران شدن آن سینماها هستیم. ما امروز گاهی 10 گور سینمایی را در یک خیابان  مشاهده می‌کنیم. این گورها اغلب در جنوب تهران، خیابان لاله‌زار، جمهوری و ولیعصر هستند که تعدادشان به بیش از 50سینما می‌رسد؛ طوری که به یک معضل بزرگ شهری تبدیل شده‌اند؛ معضلی که مدیریت شهری هنوز نتواسته بعد از چند دهه، راه‌حل مناسبی برای آن ارائه کند.

سینماهای تاریخی؛ نیازمند حمایت مالی و مدیریتی شهر
نمی‌توان این حقیقت را انکار کرد که بسیاری از سینماهای قدیمی شهر که زمانی مرکز فرهنگی و تفریح مردم بودند، به‌صورت متروکه درآمده‌اند. حدود 90درصد این سینماها در خیابان‌هایی از شهر واقع شده‌اند که در دهه50 از خیابان‌های فرهنگی شهر بودند، ولی متأسفانه به‌علت تصمیمات نادرست مدیریتی، تغییر کاربری داده و امروز به‌عنوان خیابان‌های شلوغ و تجاری شهر به شمار می‌روند که مراکز هنری مانند سینما در آن نمی‌توانند شکل بگیرند؛ ازجمله خیابان لاله‌زار که به بورس چراغ و لوستر تبدیل شده است، خیابان جمهوری از دهه70 به‌صورت یکطرفه درآمده و واحدهای تجاری در آن قدعلم کرده‌اند و خیابان ولیعصر که نماد ساختمان، ماشین و ترافیک شده است. برای همین صاحبان خصوصی سینماها که برای احیای سینما نیاز به سرمایه‌ دارند، با صرف هزینه هم، عملا بعد از بازگشایی سینما، آن مکان صرفه اقتصادی برایشان ندارد؛ چون سینماها به‌علت قرار گرفتن در فضای غیرفرهنگی شهر، کاربری خود را از دست داده‌اند. از طرفی در مصوبه‌ای که اخیرا مدیریت شهری برای سینما‌های متروکه به تصویب رسانده است، مالکان خصوصی سینماها به‌علت برخورداری ملک از شرایط فرهنگی حق خرید و فروش ملک را ندارند. همچنین درصورت تجاری کردن ملک باید کاربری سینمایی و فرهنگی آن را تا 25سال حفظ کنند یا در جایی از شهر با صلاحدید مدیریت شهری و نیاز منطقه نسبت به احداث یک مرکز فرهنگی با زمینی که مدیریت شهری در اختیار مالک می‌گذارد، اقدام کنند. متضرر شدن مالی مالکان سینماهای خصوصی، عدم‌حمایت‌های مالی و سیاست‌های غلط از موانع احیای سینماهای قدیمی شهر هستند؛ طوری که ما شاهد فاجعه قبرستان سینماهای قدیمی شهر هستیم.

سینماکریستال، مترو پل یا رودکی- خیابان لاله‌زار
سینمای خانواده

هنوز هم شکل ظاهری ساختمان خود را حفظ کرده است. هر چند سردر شکسته و قفل آهنی روی آن نشان می‌دهد که متروکه است. درست در ابتدی خیابان لاله‌زار ایستاده، درحالی‌که حدود 80سال از تاسیس آن می‌گذرد. سینمایی که در دوره خود به‌عنوان سینمای ممتاز در تهران شهرت داشت و به اکران فیلم‌های هنری می‌پرداخت. سالن حدود 800نفری آن هنوز صندلی‌هایش باقی مانده و پرده سینما روبه‌روی آنهاست. زمانی صندلی‌های سینما کریستال به‌صورت لژهای خانوادگی و مستقل از هم طراحی شده بودند و در آن فیلم‌های خانوادگی مانند تارزان و بن‌هور به نمایش درمی‌آمدند و خانواده‌ها می‌توانستند با فرزندانشان به این سینما بروند. برای همین به سینمای کودک و نوجوان هم شهرت داشت، ولی اکنون بیش از 10‌سال است که به‌صورت متروکه درآمده و از سالن آن به‌عنوان انبار تجاری استفاده می‌شود.

سینما آسیا، سهیلا یا ارم - حوالی خیابان جمهوری
سینمای تراس‌دار

از آن تصویرهایی است که قلب هر مخاطبی را به درد می‌آورد. ساختمان ویرانه‌ای که کلاغ‌ها بر فرازش مرثیه مرگ می‌خوانند. رنگ سیاه و سفید تصویر همه خاطرات مردم را با خود می‌برد. سینما سهیلا یا ارم با ظرفیت 169نفری که در زمین سینما مایاک سال 1336تاسیس شد و تراسی که به سوی خیابان‌های شهر باز می‌شد. آن زمان اکران فیلم‌ها در فصل بهار با سالن‌های در فضای باز یا تراسدار رو به منظره کوه و شهر، رسمی بود که در سینماهای تهران رواج داشت؛ رسمی که دیگر سال‌هاست به‌علت ساختمان‌سازی‌‌های بی‌رویه، انبوه حجم ترافیک و ماشین اجرا نمی‌شود. سینما سهیلا به‌عنوان محلی برای نمایش فیلم‌های فارسی شهرت داشت. سال1352 عوامل آتش‌سوزی سینما رکس قصد داشتند سینما سهیلا را هم آتش بزنند. این روزها اطراف سینما را میله‌های فلزی گذاشته‌اند و هر روز تکه‌ای از آن ساختمان فرومی‌ریزد و قرار است سینما به برج تجاری تبدیل شود.

سینما رادیو سیتی- خیابان ولیعصر
سینمایی با معماری گوگی

سینما رادیو سیتی در زمان خود یکی از مجلل‌ترین و مدرن‌ترین سینماهای ایران به شمار می‌رفت که سال1337 افتتاح شد. این سینما در 2 طبقه، با 200مبلمان سینمایی مخمل قرمز، فرم‌های منحنی، دیوارهای شیشه‌ای رو به منظره شهر، ستون‌ها و کف مرمر، پلکان مارپیچی با معماری سبک گوگی(سبک معماری مدرن در آمریکایی جنوبی)، توسط حیدر غیایی از معماران پیشگام معماری مدرن طراحی شده است. هنگام افتتاح آن نمایندگان مجلس وقت حضور داشتند و اغلب سینمایی برای افراد مرفه جامعه بود که در آن فیلم‌های روشنفکرانه آمریکایی به نمایش درمی‌آمد. فیلم خشت و آینه ابراهیم گلستان نیز در همین سینما به نمایش گذاشته شد. این سینما سال1352 مورد بمبگذاری قرار گرفت و سال1357 به آتش کشیده شد. مدتی در دهه60 از آن به‌عنوان داروخانه استفاده می‌کردند و بعد به مصادره ارگان دولتی درآمد و اکنون به‌صورت متروکه درآمده است.

اسامی برخی سینماهای قدیمی تهران که در 3 نقطه لاله‌زار، جمهوری و ولیعصر متروکه شده‌اند
رکس یا لاله، شهر قشنگ، فلور، خیام، داریوش، فرخ، ادئون، اروپا، اورانوس، ایفا، پارامونت، سینه موند، پارک، پرسپولیس، تاج، توسکا، تیسفون، جمهوری یا نیاگارا، ری، سارا، سحر، شاهین، شیرین، کسری، ایران، لیدو، نادر، نپتون، همای و... .