به سرخط بازگردیم

حامد فوقانی‌؛ دبیر گروه شهر 

آرنوفسکی در فیلم «مادر» محصول سال 2017میلادی چقدر خوب خانه‌ای را به زمین تشبیه می‌کند. او در این فیلم، صحنه‌هایی را به تصویر می‌کشد که حکایت از بلاهایی است که انسان‌ها در طول تاریخ بر سر زمین آورده‌اند. اگرچه شاید مفهوم کلی فیلم چیز‌ دیگری باشد، ولی به‌طور حتم آرنوفسکی می‌خواهد از بلاهایی که کشتی بزرگ سکونت ما به‌دست بشر دیده است نیز بگوید. او در سکانس پایانی انگار می‌خواهد به بیننده تلنگر بزند که این داستان همچنان ادامه دارد و باید بالاخره یک جایی و یک‌زمانی از این همه نابودی به ضرر محیط‌زیست و خودمان دست بکشیم.
حکایت زمین، حکایت شیرین و تلخ است؛ حکایتی از اتفاقات عجیب و غریب که شاید وقتی خیلی از آنها را در منابع تاریخی می‌خوانیم، باور نمی‌کنیم. اما راستش را بخواهید زمین و طبیعت، هر‌از‌گاهی ما را با رویدادی تازه سرخط می‌آورد؛ چه این رویداد حاصل کار خود طبیعت باشد، چه ساخته دست بشر. اما نکته اصلی اینجاست که در همه این اتفاقات، ما از مسیر خارج شده‌ایم و طبیعت می‌خواهد که دوباره راه‌مان را پیدا کنیم.
نمونه وقایعی که در طول تاریخ رخ داده تا ما را به مسیر اصلی برگرداند، بیماری‌های فراگیری است که تلفات زیادی به برخی از جوامع وارد کرده است. طاعون، سل و حالا کرونا. ویروس کووید- 19، با همه دشواری‌ها، آسیب‌ها، خسارات و تهدیدهایی که دارد، یک‌نوع فرصت برای انسان است و برای زمین. انسان‌ها در این شرایط هم می‌توانند به‌خوبی درک کنند که شرایط نابی را از دست داده‌اند و اکنون در چه وضعیت سختی زندگی کنند و هم زمین فرصت پیدا می‌کند تا نفس بکشد. آری، ما نفس زمین را با اقدامات‌مان بند آورده‌ایم و حالا باید دوباره ‌برای جبران اشتباهات در آستانه سالروز جهانی گرامیداشت «زمین پاک» قدم برداریم. به قول برخی از معماران، انسان در طول سده‌های اخیر، آنچنان بی‌ملاحظه و بی‌محابا، شهرها را گسترش داده‌اند که در بسیاری از نقاط این کره خاکی، جایی برای نفس‌کشیدن خود آدم‌ها هم نمانده است، چه برسد به زمین. درحالی‌که می‌توان از سبک زندگی گذشتگان درس آموخت و حرمت زمین را نگه داشت. به زندگی عشایر ایرانی اگر درست نگاه کنیم، می‌بینیم آنها بهترین انسان‌ها هستند که زمین را پاک نگه می‌دارند. معماران زمین (عشایر) نه زباله‌ پلاستیکی آنچنانی تولید می‌کنند که سال‌ها طول بکشد تا تجزیه شوند و نه خودرویی دارند که هوا را بگیرند. آنها هرساله پیش از آغاز کوچ، با یک تیر، دو نشان می‌زنند. شخم‌زدن کاری است که باعث می‌شود زمین نفس بکشد و برای استفاده سال آینده مهیا شود.
به قول مانوئل بِربِریان، زمین‌شناس مطرح جهان، «زمین دارای ریه است؛ به جای این همه ساخت‌و‌ساز، بگذارید آنها کار خود را بکنند و تو فقط تماشای‌شان کن.» احتمالا منظور بِربِریان، 3.1تریلیون درختی است که در زمین وجود دارد و روزانه تعدادی از آنها قطع می‌شوند تا ساختمان و بیابان جای‌شان را بگیرد.
در یک‌کلام باید گفت که زمین حرمت دارد و حالا که همزمان با گذشت نیم‌قرن از نامگذاری 22آوریل به نام روز جهانی زمین پاک، کرونا خیلی‌ها را زمینگیر کرده و ملت‌ها ‌وارد کارزاری جدی شده‌اند، در شیوه زندگی‌مان، شهرسازی، معماری و تولیدات جدید، تغییرات اساسی ایجاد کنیم. از سوی دیگر، غفلت از مسائلی مثل ذوب‌شدن یخ‌ها، بالا آمدن سطح آب دریاها، رخداد سیلاب‌های وحشتناک، وقوع توفان‌های مخرب و آتش‌سوزی‌ها می‌تواند بقای انسان‌ها را در کره زمین تحت‌تأثیر قرار دهد. اینها نشانه‌هایی از واکنش طبیعت به تغییرات اقلیمی انسان‌ساخت هستند که می‌خواهد ما را به سر خط برگرداند.